Ubytki technologiczne i zbieranie odpadów metali szlachetnych

Ma to także szczególne znaczenie, gdy złotnik pracuje na powierzonym materiale z którego musi się rozliczyć z klientem. Aby tego dokonać w sposób niebudzący wątpliwości, należy od masy otrzymanego materiału odjąć mase gotowego wyrobu oraz wszelkie ubytki technologiczne powstające w czasie obróbki.

Ubytki czyli straty materiału powstają w trakcie całego procesu technologicznego, obliczane są zawsze od masy wyrobu gotowego, a nie od masy materiału przygotowanego (otrzymanego od klienta) do sporządzenia wyrobu. Ubytki technologiczne powstają w trakcie:

1. Zbiegu topienia w wyniku:
• Procesu parowania.
• Procesu utleniania się metali nieszlachetnych (np. miedzi).
Stratom tym zapobiega się poprzez maksymalne skrócenie czasu grzania metalu.
2. Przy obróbce mechanicznej podczas:
• Piłowania,
ogranicza się je zbierając w fartuchu stołu złotniczego opiłki oraz strużyny metali szlachetnych.
• Szmerglowania (np. pył powstający z papieru ściernego zawierający cząstki metali szlachetnych),
zapobiega się temu poprzez zachowanie czystości w tym omiatanie rąk, stanowiska pracy itp.
• Polerowania (np. rozpylone metale szlachetne znajdujące się m.in. w tarczach polerniczych),
przeciwdziała się temu wyposażając polereki w pochłaniacze zbierające krece, czyli odpady metali szlachetnych zmieszane z masą polerską.

Procentowe wartości strat technologicznych

Jako normę procentową ubytku technologicznego przy jubilerskiej obróbce mechanicznej (bez polerowania) przyjęto wartość 4,8 % w stosunku do masy wyrobu gotowego. Wartość ta stanowi nieprzekraczalną akceptowalną granicę strat materiału.

Przykładowo gdy mamy 100,0 g złota próby 0,585 do obróbki po odlewach precyzyjnych i przy założeniu otrzymania 80,0 g wyrobów gotowych oraz wielkości ubytku wynoszącej 4,8 %, otrzymamy 3,8 g strat technologicznych i 16,2 g odpadu.

Kolejnymi stratami metalu które należy uwzględnić (po stratach wynikających z obróbki złotniczo-jubilerskiej) są te powstają przy polerowaniu wyrobu. Ubytki te ocenia się na od 2 do 3 % masy gotowego wyrobu.

Całkowity ubytek materiału powstający w trakcie całego procesu dla typowego wyrobu jubilerskiego wynosi średnio 10 %, ale dla bardzo drobnych elementów zwyczajowo przyjęto, iż jest to ok. 12 %, a dla bardzo dużych (w tym dużych prostych obrączek) ok. 8 %

Przykład rozliczenia powierzonego od klienta złotnikowi materiału do sporządzenia wyrobu.

• otrzymano od klienta złoto próby 0,585 o masie; 10,0 g,
• gotowy wyrób ma masę; 8,0 g,
• ubytek wyniesie; 0,8 g,
• zużycie materiału wyniesie; 8,8 g,
• do zwrotu złota dla klienta pozostanie; 1,29 g.

Ważąc złom metali szlachetnych należy pamiętać, że waga złomu może być zafałszowana (zawyżona), przez znajdujące się w nim, a wynikające z użytkowania wyrobu, wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia organiczne i nieorganiczne takie jak bród, resztki mydła, starty naskórek itp.

I na koniec gdzieś zasłyszana humorystyczna uwaga; pamiętaj, złoto jest materiałem homofobicznym.

Opiłki osadzają się także na ubraniach roboczych i dłoniach. Rozpylone metale szlachetne są także m.in. w tarczach polerniczych i szlifierskich, w starych kąpielach galwanicznych, w starych i zużytych tyglach, szlakach, filtrach, w wodzie służącej do mycia rąk, na podłodze i ścianach praktycznie w każdym miejscu warsztatu złotniczego.

Zbieranie opiłków oraz strużyny z warsztatu złotniczego nie stanowi żadnego problemu i powinno być wykonywane rutynowo. Po ich zebraniu należy je wyżarzyć na żelaznej misce i starannie wymagnesować by usunąć żelazne zanieczyszczenia. Następnie stapia się je i poddaje szejdowaniu lub topieniu rafinacyjnemu z azotanami.

Odpadki zawierające elementy organiczne takie jak np. filc, wełna, papier, skóra najkorzystniej jest spalić, wyżarzyć na żelaznej misce, przemagnesować, a popiół starannie zebrać by po dodaniu i wymieszaniu z topnikami uzyskać stop metaliczny poddawany przeróbce jedną z uprzednio opisanych metod.

Odpadki płynne takie jak woda po myciu rąk gromadzi się w pojemnikach. Gdy osad opadnie na ich dno zlewa się z wierzchu wodę. Po zebraniu dostatecznej ilości osadu wybiera się go, suszy, spala i topi tak jak odpadki zawierające elementy organiczne.

Zużyte oraz stare tygle rozdrabnia się, mieli, szlamuje starannie wodą a drobniutkie kulki cennych metali z dna naczyń stapia się w tyglu z dodatkiem boraksu.

Poza opiłkami i strużynami przeróbka odpadów metali szlachetnych opłacalna jest wyłącznie w dużych zakładach złotniczych. w małych pracowniach złotniczych pozostałe odpady powinno się dokładnie zbierać, przepalać, wymagnesować i oddawać do dalszej przeróbki wyspecjalizowanym zakładom rafinacyjnym.

Odzyskiwanie złota z bibuły wykorzystywanej do zbierania chlorku złota na kamieniu probierczym wykonuje się przez jej spalenie na misce żelaznej i rozpuszczenie popiołu w wodzie królewskiej. Roztwór ten po odpędzeniu kwasu azotowego poddaje się zabiegowi strącenia złota, siarczanem żelazowym.

Odzyskiwanie złota z narysów na kamieniu probierczym startych pumeksem albo węglem drzewnym wykonuje się po ich, minimum rocznym gromadzeniu. Po upływie tego czasu osad odsącza się, dokładnie przemywa gorącą wodą, suszy, wypraża na żelaznej misce, studzi i rozpuszcza w wodzie królewskiej. Do roztworu zupełnie przechodzi złoto i platyna. Następnie roztwór się przesącza i wydziela oba metale szlachetne stosując jedną z uprzednio omówionych metod.