Jeśli spojrzymy wstecz to stwierdzimy, iż nasi przodkowie żyjący w dawnych wiekach pozostawili nam w spadku po sobie zabytki sztuki użytkowej w śród, których znaczącą częścią są przedmioty metalowe będące dowodem ich osiągnięć artystycznych. Postęp techniczny, który obserwujemy w ostatnich dziesięcioleciach uświadamia jak ogromna odległość dzieli nas od naszych praprzodków na tym polu. Jednak, o czym nie wszyscy wiedzą, w dziedzinie obróbki metali szlachetnych już w starożytności dokonano praktycznie wszystkiego co najważniejsze.
Współczesne czasy przyniosły znaczne udogodnienia techniczne, skracające czas od powstania projektu do wytworzenia finalnego dzieła, czy też umożliwiające produkcję masową. Wykorzystanie silnika elektrycznego do szlifowania metali, całkowicie nowych materiałów (tworzyw sztucznych) i stopów metali, zjawiska elektrolizy do zabezpieczania metali przed korozją, czy też uszlachetniania wyrobów wykonanych z nieco mniej wartościowych materiałów.
Dzisiejsze ręczne – rzemieślnicze metody jubilerskie, jednak zasadniczo niewiele odbiegają od tych stosowanych kilka stuleci temu. Dlatego też w moim opracowaniu niejednokrotnie poza współczesnymi materiałami, do ilustrowania poszczególnych rozdziałów (technik kształtowania metalu) sięgam do zdjęć, grafik i opisów z przed kilkudziesięciu lat, a niekiedy nawet z okresu średniowiecza.
Wytwarzanie z metalu przedmiotów artystycznych można podzielić na trzy ściśle związane z sobą etapy. Dwa pierwsze z nich wymagają wykorzystania tradycyjnych metod obróbki metali. Stosuje się je przy wyrobach unikatowych, a trzeci jest wykorzystywany przy wyrobach seryjnych.
- Projektowanie polegające na szkicowaniu rysowaniu, czy też wykonaniu modelu, określeniu materiału, z jakiego wykonamy przedmiot i procesu technologicznego, czyli sposobu obróbki zapewniającego jak najwierniejsze odzwierciedlenie pomysłu w wyrobie finalnym.
- Wykonanie projektu, to realizowanie pomysłu z zastosowaniem metod ręcznej artystycznej obróbki metali, cyzelowania, grawerowania, techniką filigranu lub innymi.
- Powielanie, tu zamiast obróbki ręcznej stosuje się przemysłowe metody obróbki mechanicznej takie jak tłoczenie, odlewanie, frezowanie, grawerowanie maszynowe, galwanizowanie itp.
Osoby parające się artystyczną obróbką metalu powinny mieć znajomość właściwości metali szlachetnych (np. złoto, srebro, platyna) i nieszlachetnych (np. miedź, cynk, cyna), sposobów ich ręcznej obróbki, a także wiedzę o związkach chemicznych używanych przy obróbce metali. Dodatkowo przydatna jest również znajomości metod maszynowej obróbki metali związanych z seryjnym wytwarzaniem przedmiotów artystycznych. Wiedza ta, umożliwia dokładne odtworzenie pierwotnego pomysłu w wyrobie finalnym, dając przy tym gwarancję zachowania jego walorów artystycznych.
W procesie artystycznej obróbki metalu wykorzystuje się różnorodne, dające odrębne rezultaty, techniki ręcznego mechanicznego kształtowania wyrobów metalowych. Część tych technik znana jest już od pradawnych czasów i mimo upływu stuleci znajduje również obecnie zastosowanie. Do tych metod możemy zaliczyć m.in. grawerstwo, wyklepywanie, cyzelowanie, odlewanie, a także filigran, które mimo swojej czaso i praco chłonności, są szeroko stosowane w wytwarzaniu unikalnych przedmiotów ozdobnych oraz biżuterii.
Obecnie postęp technologiczny i naukowy pozwala nam na wykorzystywanie nowych technik takich jak; galwanoplastyka1, galwanostegia (galwanizacja)2, czy elektrochemiczne metody obróbki3. Techniki te są zazwyczaj w dużym stopniu zmechanizowane i zautomatyzowane, umożliwiają ich stosowanie w masowej produkcji wyrobów artystycznych.
Pomysłowość twórców jest tak wielka, iż co jakiś czas mamy do czynienia z postawaniem kolejnych technik takich jak np. metal-clay, czy też rozpowszechnianiem technik znanych lokalnie np. mokume-gane.
Rzemieślnicy, hobbyści, artyści oraz projektanci wyrobów dekoracyjnych i biżuterii powinni w trakcie opracowywania wyglądu wyrobu, mieć świadomość różnorodności sposobów obróbki metalu i efektów końcowych, jakie można osiągnąć stosując je do realizacji swych wyobrażeń artystycznych. Trzeba sobie uświadomić, iż wyroby wytwarzane z zastosowaniem maszyn takich jak tokarki, cechować się będą dokładnością, symetrycznością, geometrycznością, a obróbka skrawaniem da nam w efekcie ostre kąty i krawędzie. Wykorzystując technikę tłoczenia blach, projekt przedmiotu musi uwzględniać projektowanie zgięć choćby po minimalnym promieniu.
Konieczna jest także wiedza o właściwościach metali wykorzystywanych w projekcie wyrobu. Musimy pamiętać, że np. metale szlachetne z łatwością poddają się obróbce skrawaniem i plastycznej oraz łatwo się odlewają, a także są kowalne. Natomiast czysta miedź źle się odlewa i skrawa, za to łatwo kuje, tłoczy oraz wyklepuje.
1Galwanoplastyka to elektrolityczne powlekanie powierzchni przedmiotów metalami w celu odwzorowania tej powierzchni.
2Galwanostegia to elektrolityczne powlekanie powierzchni przedmiotów cienką mocnie związaną metalową powłoką w celach ochrony przed korozją lub dekoracyjnych.
3Elektrochemiczne metody obróbki stosowane są do formowania przedmiotów o bardzo skomplikowanych kształtkach, przez roztwarzanie elektrolityczne wyrobów z niemożliwych do obróbki innymi metodami, metali i ich stopów.
