www.srebrnykruk.pl






Abc złotniczo-jubilerskie

strzalka do tyłu strzalka do góry
Powlekanie metali na zimno

Pozłotnictwo - powlekanie metalem listkowym


Powlekanie metalem listkowym czyli pozłotnictwo jest dość powszechnie stosowanym sposobem złocenia i srebrzenia, różnorakich przedmiotów począwszy od wyrobów jubilerskich poprzez przedmioty dekoracyjne czy wręcz duże architektoniczne elementy ozdobne.


Sednem pozłotnictwa jest naklejanie na ozdabiany przedmiot bardzo cienkich listków ze złota lub srebra, bądź dwuwarstwowych listków ze złota i srebra, albo srebra i miedzi nazywanych „bliźniakami”.

Dawniej listki otrzymywano rozkuwając młotkiem o ciężarze od 2,5 do 8 kg, na granitowym lub marmurowym bloku, bryły złota, bądź srebra, umieszczone między przekładkami najpierw pergaminowymi, a następnie ze specjalnie przygotowanej skóry wołowej ślepej kiszki. Skóra ta cechuje się dużą wytrzymałością, gładkością i śliskością powierzchni. Metoda ta znana była już w starożytności, a pracę tą jak wspominał Homer oraz Pliniusz Starszy, wykonywała odrębna grupa rzemieślników.

Współcześnie złote listki otrzymuje się wstępnie rozwalcowując złoto specjalnymi walcarkami do momentu uzyskania płaskownika o grubości 5 µm. Po jego podzieleniu na małe części, ścienia się je, rozkuwając maszynowo, aż do grubości 0,14 µm. Złoto daje się rozkuć do grubości mniejszej niż 0,0001 mm, a taki płatek o powierzchni 100 cm2 waży tylko 13 mg. Tak cienkie płatki ze względu na małą wytrzymałość stosuje się bardzo rzadko. Są one przezroczyste dla zielonego składnika widma świetlnego. Listki wytwarza się zazwyczaj w rozmiarach 7 na 7 cm i pakuje w tzw. „książeczki” po 25 listków, przekładanych bibułką papierową, zabezpieczająca przed sklejaniem się ich ze sobą. 12 lub 20 książeczek stanowi tzw. „książkę” lub „paczkę”.

Listki złota wytwarza się w różnych odcieniach zależnie od składu użytego stopu w którym poza złotem można znaleźć srebro, platynę i miedź. Srebro nadaje złotu kolor zielonkawy, a miedź kolor czerwony. Domieszki zazwyczaj obniżają trwałość połysku powierzchni złoconych, będąc po pewnym czasie przyczyną zmian korozyjnych.

techniki-powlekanie-zdjecie-powloki-metalowe-na-zimno-zloto-listkowe
Zdjęcie. Złoto listkowe.

Zamiennikiem złotka listkowego jest kuty metal z niemieckiego nazywany „szalgmetal”, znacznie grubszy od listków złotych. Są to zazwyczaj mosiądze kolorem oraz połyskiem przypominające złoto.

techniki-powlekanie-zdjecie-powloki-metalowe-na-zimno-poduszka-pozlotnicza
Zdjęcie. Poduszki pozłotnicze.

Przed złoceniem powierzchnie metalowego przedmiotu trzeba starannie wyczyścić z wszelkich zabrudzeń oraz śladów korozji. Następnie dwukrotnie pomalować farbą olejną i minią ołowianą. Drugie malowanie można wykonać wykorzystując farbę zabarwioną ochrą22-2 na kolor złota. Powierzchnię metalu przed złoceniem dodatkowo pokrywa się lakierem przygotowywanym według niniejszego przepisu.

techniki-powlekanie-zdjecie-powloki-metalowe-na-zimno-9-noz-pozlotniczy
Zdjęcie. Noże pozłotnicze.

Jeden kilogram odstałego oleju lnianego podgrzewa się w metalowym naczyniu następnie dodaje do niego 65 g glejty22-3 i gotuje przez około 4 do 5 godzin, aż do zgęstnienia oleju. Po schłodzeniu, rozcieńcza terpentyną do gęstości taką, jak zwykłych farb malarskich i odstawia na dłuższy czas. Dłuższe przechowywanie wpływa dodatnio na jakość tego lakieru. Powierzchnie pomalowaną minią pokrywa się niezbyt grubą warstwą lakieru i odczekuje od 10 do 12 godzin, do częściowego podsuszenia. Wysuszony całkowicie lakier, co zazwyczaj trwa około 24 godziny, traci swe możliwości przylepiania złota listkowego. Listki złota wyjmuje się z książeczki delikatnymi dmuchnięciami tak, by zawinęły się na nożu złotniczym ułożonym płaską powierzchnią na brzegu płatka. Następnie listek przenosi się na poduszkę wykonaną z deseczki o wymiarach 15 na 20 cm, obłożoną dwustronnie flanelą i obitą zamszem. Wygładza się go lub w razie konieczności tnie na części i ostrożnie przenosi na nie do końca wyschniętą powierzchnię złoconego wyrobu potrzebny fragment bądź całość. Do tej czynności wykorzystuje się tzw. „łapki” tj. specjalny, szeroki, płaski, pędzelek z sierści popielicy lub wiewiórki. Zabieg ten kończony jest wygładzaniem i dociskaniem płatka, pędzelkiem z sierści kuny.

techniki-powlekanie-zdjecie-powloki-metalowe-na-zimno-pedzle-pozlotnicze
Zdjęcie. Pędzle pozłotnicze z prawej „łapka” z włosia wiewiórki.

Powlekanie bliźniakami i srebrem listkowym odbywa się praktycznie w ten sam sposób. Wyjątkiem jest, iż podkład pod srebro zabarwia się nie ochrą, a barwą odpowiedniejszą dla srebra tj. bielą ołowianą mieszaną z sadzą, aż do uzyskania srebrzystego koloru. Dla ochrony przed ciemnieniem nanosi się na powierzchnię lakier bezbarwny. Substytutem listków srebrnych są płatki wykonane ze stopu o zawartości 8,3 % cynku, 91 % cyny, 0,4 % ołowiu i 0,3 % żelaza, także pokrywane dla zabezpieczenia lakierem bezbarwnym.

techniki-powlekanie-zdjecie-powloki-metalowe-na-zimno-11-gladzik-pozlotniczy
Zdjęcie. Przykłady agatowych gładzików pozłotniczych.

Złoto listkowe do elementów drewnianych przeznaczonych do zdobienia wnętrz przyklejane jest wodnymi wieloskładnikowymi roztworami. Ich bazą jest gotowana, tłusta, idealnie oczyszczona glina z dodatkiem wosku pszczelego, mydła, łoju i czasami białka jajek. Mieszanina ta w trakcie jej przygotowywania jest nieustanie energicznie mieszana. Po sporządzeniu kleju, jego cienką warstwą pokrywa się powierzchnie drewna. Gdy klej wyschnie całkowicie powierzchnie przedmiotu starannie się szlifuje. Zanim rozpoczęty zostanie zabieg powlekania, zagruntowaną i oszlifowana powierzchnię, zwilża się 20 % roztworem spirytusu. Następnie nanosi się listki złota oraz poleruje gładzikiem agatowym.

techniki-powlekanie-zdjecie-powloki-metalowe-na-zimno-pozlotnicze-zabiegi
Zdjęcie. Przykładowe zabiegi wykonywane w procesie nakładania złota listkowego.

22-2Do drugiego malowania powierzchni przed złoceniem zaleca się ochrę, a nie np. żółcień chromową – królewską z uwagi na jej czernienie będące wynikiem reakcji z siarkowodorem z powietrza powodującym w efekcie końcowym ciemnienie złota.

22-3Glejta to odmiana tlenku ołowiu, powstająca w trakcie prażenia ołowiu w temperaturze wyższej od jego temperatury topnienia o barwie żółtej lub żółtoczerwonej.


Pozłotnictwo - powlekanie metalem listkowym - www.srebrnykruk.pl