www.srebrnykruk.pl






Abc złotniczo-jubilerskie

strzalka do tyłu strzalka do góry
Mokume-Gane

Sporządzanie obrączki


Jednym z prostszych, a zarazem efektownych wyrobów złotniczych, wykonywanych w technice Mokume-Gane, jest najzwyklejsza obrączka. Sposób jej sporządzania przedstawiam poniżej.


Przygotowanie

Pierwszą czynnością jest wybór co najmniej dwóch lub więcej różnych materiałów nieżelaznych, które mają być użyte do sporządzenia Mokume-Gane. Należy także zdecydować o ich grubości, rozmiarze, liczbie warstw i kolejności w której mają zostać ułożone. Materiał może być pocięty w kwadratowy, okrągły lub prostokątny kształt. Za pomocą pilnika usuwa sie wszelkie zadziory znajdujące się na krawędzi każdej blach warstwy. Arkusze blachy należy wyżarzyć, spłaszczyć, wykwasić i na koniec dobrze umyć wodą. Po oczyszczeniu i odtłuszczania wszystkich powierzchni blachy, poszczególne jej arkusze, ostrożnie tak, aby uniknąć ponownego zatłuszczenia, układa się w stos w wybranej kolejności.

Przygotować także należy dwie blachy z miękkiej stali o grubości około 6 mm. Ich zadaniem jest działanie jako elementy dociskowe i jako radiator. Powinny być one większe co najmniej o około 2 cm w każdym kierunku, niż wycięte arkusze z blachy metali nieżelaznych. Pomiędzy płytki ze stali, umieszcza się warstwami blachy z metali nieżelaznych i za pomocą nakrętek oraz śrub, możliwie równomiernie i tak mocno, jak to jest możliwe, unieruchamia się je.

Jeśli do Mokume-Gane wykorzystuje się srebro lub jego stopy, to taki blok dobrze jest umieścić w stalowym pojemniku. Użycie takiego rozwiązania pomoże w zachowaniu bardziej równomiernego rozkład ciepła, a także zapobiegnie ślizganiu się warstw blachy podczas procesu dyfuzji. Pojemnik taki wykonać można ze stali miękkiej o grubości około 1 mm, a jego dół powinien mieć takie same wymiary jak arkusze blachy. Natomiast wysokość powinna być nieco mniejsza niż całkowita wysokość stosu, co umożliwi uzyskanie maksymalnej siły nacisku. W jednej ze ścian tego pojemniku powinen się także znajdować otwór, wykorzystywany do obserwacji kolorów generowanych przez ciepło.

Dyfuzja

Proces dyfuzji przeprowadzić można w prostym palenisku kowalskim, jako opał wykorzystując koks metalurgiczny, ze względu na jego zdolność do wytwarzania wystarczającej ilości ciepła i atmosfery redukującej. Proste palenisko da się wykonać z cegły ognioodpornej, budując z niej trzy ściany boczne, przykryte od góry stalową blachę. Po rozpaleni ognia, gdy silny płomień obejmuje całą wnękę ograniczoną przez ściany boczne, wkłada się do niego przygotowany wcześniej blok Mokum-Gane. Płomień powinien wytwarzać atmosferę redukcyjną, sprzyjającą dyfuzji. Blok podgrzewać należy przez około 10 do 20 minut, w zależności od jego masy. Przyjęto, że ogrzanie 20 warstw o wymiarach 10 na 10 cm i grubości blach 1,6 mm zajmie około 10 minut. Podczas dyfuzji, aby zapewnić równomierny rozkład ciepła zalecane jest, gdy spód bloku zmienia kolor na czerwony, kilkukrotne obrócenie bloku arkuszy blach. Obrót ten, by uniknąć utlenienia metalu należy wykonywać w płomieniach ognia. Gdy blok zacznie świecić na kolor czerwono-pomarańczowy, należy go często obracać ponieważ wkrótce zacznie się topić. Jeśli barwa stosu blach jest prawie jasno pomarańczowa, wyjmuje się go z paleniska i szybko usuwa się skręcające go śruby. Wciąż czerwony metalowy blok kuje się na gorąco od zewnętrznej krawędzi do środka, aby uniknąć pękania.

W przypadku używania srebra jako jednej z warstw, czas procesu dyfuzji jest mniej więcej taki sam, jak dla miedzi i jej stopów. Kiedy zaobserwuje się pierwsze symptomy rozpoczęcia topienia srebra, natychmiast przerywa się nagrzewanie bloku i powoli wyjmuje go z paleniska. Utrzymując poziome usytuowanie bloku, umieszcza się go na kowadle do ostygnięcia i zestalenia się. Dopiero wówczas usuwa śruby ściskające i wyjmuje blok metalu ze stalowego pojemnika. Kucie można rozpocząć po ostygnięciu zestalonych arkuszy blachy (gdy rozproszą całe ciepło, czyli przestaną świecić na czerwono i staną się ciemne). Obrabianie gorących, czerwonych bloków zawierających srebro jest zabronione, ponieważ może to doprowadzić do pęknięcia całego bloku.

Po zakończeniu procesu dyfuzji, wszystkie boki bloku przycina się piłą do metalu. Zapobiegnie to pękaniu które może wystąpić podczas późniejszego kucia z powodu ewentualnego utlenienia na krawędziach i nierównomiernego ułożenia warstw.

Opracowanie wzoru

Po przycięciu krawędzi, za pomocą kucia, zmniejsza się gabaryt bloku do zalecanej grubości w granicach od 5 do 7 mm, która to ułatwi uzyskanie zaprojektowanego wzoru. Istnieje wiele procedur opracowywania i wykonywania wzorców.

Tradycyjny wzór w kształcie żłobienia drewna (Hatsuri-Tagane lub Maru-Tagane) jest wytwarzany dłutem tnącym, wycinającym kanały w kształcie litery „U”. Sekwencję rzeźbienia i kucia powtarza się co najmniej cztery razy i kontynuuj, aż do uzyskania pożądanej grubości. Do opracowania wzoru można stosować także wiertła, ale konieczne jest wygładzanie krawędzi każdego wierconego otworu, co zapobiegnie pojawianiu się małych pęknięć we wzorze. Dłutowanie i wiercenie można łączyć ze sobą w celu ubogacenia wzorów.

Wzory można opracowywać bez narzędzi usuwających metal. Po dyfuzji, kucie na krawędzi spowoduje powstanie rozłożonego wzoru. Można osiągnąć różnorodność wzorów przez kucie krawędziowe lub boczne i szlifowanie. Przed rozpoczęciem kucia, blok może być częściowo szlifowany pod kątem prostym lub ukośnym do jego krawędzi, co częściowo zakłuci równoległość warstw. Wzór kuty na krawędzi wytworzy równoległe paski, które są zniekształcone lub pofalowane przez działanie kucia.

Techniki kowalskie można zastosować także do skręcania bloku. Podgrzany do czerwono-pomarańczowego koloru, pręt lub prostokątny blok, szybko umieszcza się jednym końcem w imadle, a drugim wciąż rozgrzany do czerwoności, skręca się kleszczami, kluczem lub innym narzędziem, aż do uzyskania pożądanej ilości skrętów. Następnie przeprowadza się kucie na gorąco i wyciąganie do postaci prostokątnego pręta. Można także skręcać ze sobą dwa pręty uprzednio ukształtowane, jeden ze zwojami do prawej, a drugi do lewej strony.

Wzory Mokume-Gane mają bardzo niewiele ograniczeń, mogą być planowane, albo przypadkowe. Daje się je wytrawić tak, aby utworzyć powierzchnię reliefową podobną do drewna wyłowionego z wody. Kwasy będą reagować ze stopami metali w bloku, z różną szybkością, tworząc na jego powierzchni wyczuwalny wzór reliefowy. W Japonii dla podkreślenia wzorów w Mokume-Gane stosuje się patynę o nazwie Rokusho, która powoduje różne stopnie utleniania powierzchni połączonych metali. Ostatnim etapem procesu formowania wyrobów wykonanych z Mokum-Gane jest pokrycie powierzchni powłoką ochronną, taką jak lakiery czy wosk.

techniki-mokume-gane-zdjeccie-szyna-obraczka-B
Zdjęcie. Sporządzanie w technice Mokume-Gane szyny na obrączkę.

Innym ciekawym przykładem wykorzystania techniki Mokume-Gane jest wytwarzanie obrączek bez lutowania. Pracę rozpoczyna się od przygotowania materiału w postaci pręta Mokume-Gane. Następnie w połowie jego szerokości przy obu końcach wywierca się dwa otwory przelotowe. W jeden z nich wprowadza się piłkę włosową i rozcina pręt po długości niezbędnej do późniejszego uformowania obrączki. Powstałe rozcięcie za pomocą np. przecinaka poszerza się do średnicy umożliwiającej wsunięcie pręta na rygiel. Wówczas rozpoczyna się formowania obrączki, kontynuowane dalej przy użyciu innych narzędzi. Po uformowaniu obrączki, przystępuje się do obróbki końcowej przez piłowanie oraz szlifowanie papierem ściernym.

techniki-mokume-gane-zdjeccie-nr-18-9-D
Zdjęcie. Wykonanie z Mokume-Gane obrączki bez lutowania.

Sporządzanie obrączki - www.srebrnykruk.pl