Opis techniki

Do inkrustacji poza metalami szlachetnymi takimi jak złoto i srebro oraz ich stopy, wykorzystywać można także metale nieżelazne lub ich stopy jak miedź i mosiądze.

Inkrustować można także za pomocą aluminium przedmioty stalowe, otrzymując po wypolerowaniu interesujący jasny wzór na ciemnym stalowym tle, podobny do inkrustacji srebrem.

Możliwa jest także inkrustacja srebrem lub melchiorem twardych gatunków drewna takich jak bukszpan, dereń czy morela z zachowaniem tych samych zasad jak przy damaskinażu.

Ponieważ inkrustacja jest pracochłonną techniką, obecnie jest praktykowane w zasadzie przez indywidualnych rzemieślników. Proces wykonywania zdobienia, składa się z dwóch głównych etapów: wykonania wgłębień i wypełnienia ich wkładkami z innego metalu.

Wgłębienia można uzyskać za pomocą rylców grawerskich, wybijania puncami i dłutami, tłoczenia stemplami czy też trawienia kwasami. Narzędzia skrawające tak, jak w przypadku grawerstwa wykonywane są ze stali narzędziowej. Zamiast stali narzędziowej dobrym materiałem do ich samodzielnego wykonania są nieużywane pilniki, gwintowniki czy wiertła. Po piłowaniu i ostrzeniu, części robocze narzędzi są hartowane. Kąt ostrzenia w przypadku stali litej, a także brązu i żeliwa wynosi około 70^o w przypadku stali o niskiej twardości jest to 60^o, dla mosiądzu ma 45^o, a dla aluminium to 35^o.

Poza narzędziami do wykonywania zagłębień, przydatne będą minimum dwa młotki. Jeden do pracy z narzędziami tłoczącymi, drugi do wbijania metalu we wgłębienia i zakuwania elementów intarsji. Ten drugi młotek jest bardzo ważnym i konieczne jest, aby jego powierzchnia robocza była starannie wypolerowana. Nie powinna pozostawiać zadrapań, wgnieceń ani innych uszkodzeń mechanicznych na zakuwanej wkładce metalu. Wszelkie takie wady są często bardzo trudne do usunięcia. Uderzenia tym młotkiem, jednocześnie zagęszczają i wygładzają metal, ułatwiając późniejsze szlifowanie i polerowanie.

Kolejną grupą narzędzi są te wykorzystywane do unieruchamiania przedmiotu. W zależności od kształtu i wielkości wyrobu lub jego poszczególnych części, do mocowania używane są imadła lub masywne stalowe płyty, różnorodne kowadła, trzpienie wykonane z masywnego metalu, a także kule grawerskie na skórzanej poduszce.

W zależności od stosowanej postaci materiału możemy wyróżnić także takie rodzaje inkrustacji jak nabijanie pasków, drutu, folii lub cienkiej blachy oraz nabijanie z powlekaniem.

Jako ozdobne wkładki można użyć drutu lub wąskich pasków o prostokątnym przekroju poprzecznym, wyciętych z blachy miedzianej lub mosiężnej, a także przygotowanych z blachy elementów zdobniczych w formie rozet, postaci ludzkich czy zwierzęcych itp. ornamentów.

Wszystkie rodzaje ozdobnych wkładek, powinny mieć grubość odpowiednio dobraną do głębokości wyciętego w metalu wgłębienia.

Do wykonania zdobień liniowych stosuje się drut o owalnym przekroju i szerokość takiej, aby łatwo mieścił się w przeznaczonym dla niego miejscu. Drut i paski blachy przed zakuciem są wyżarzane.

Kolejność prac

Wykonanie wgłębień przez wytłaczanie czy też narzędziami do grawerowania. Jedna z metod wytwarzania wgłębień za pomocą tłoczenia polega na wykonaniu ich narzędziem o końcu roboczym, ostrym w kształcie klina. Następnie bruzda ta jest u spodu rozszerzana. Kolejnym zabiegiem jest stopniowe wbijanie lekkimi uderzeniami wypolerowanego młotka, we wgłębienia, wkładek z drutu lub blachy. Gdy wszystkie wgłębienia zostaną wypełnione, mocniejszymi uderzeniami młotka, zaklepuje się wystające elementy ozdobnej wkładki, aż zrównują się one z powierzchnią przedmiotu inkrustowanego. Miękki metal wkładek, podobnie jak glina, wypełni wycięte rowki i wybija się w metal, klinując się w nim tak mocno, że jego usuniecie staje się niemożliwe.

Zasadnicze znaczenie dla silnej przyczepności ozdobnych wkładek mają zadziory u dołu wgłębień w obrabianym metalu. Wcinają się one w miękki metal wkładek, a następnie wbijają tak, że te zadziory na podobieństwo haków mocno i pewnie utrzymują elementy ozdobne.

Podobnie w technice nabijania powierzchniowego w której metal inkrustowany jest gotowymi elementami ozdobnymi np. w postaci rozet, rolę tych zadziorów pełnią nacięte pod różnymi kątami zagłębienia w gniazdach wyciętych pod elementy dekoracyjne. Krawędzie gniazd są lekko podcinane, a następnie wkładka jest lekko wybijana z jednej strony młotkiem. Jeżeli wkładka ma być umieszczona na wyrobie mającym cylindryczną powierzchnię, wówczas i ona jest również wyginana tak, by jej zagięcie odpowiadało zgięciu przedmiotu.

Przedmioty stalowe dla ochrony przed rdzą, ale także dla zwiększenia wyrazistości wykonanego zdobienia poddawane mogą być patynowaniu. Do barwienia stali, można wykorzystać kolory, które pojawiają się na jej powierzchni po podgrzaniu metalu. Wyrób stalowy inkrustowany mosiądzem, ogrzany za pomocą palnika lutowniczego do określonej temperatury zmieni kolor na niebiesko-czarny, a mosiądz pokryje się delikatną złotą powłoką. Wykonana intarsja będzie przypominać złote wcięcia.

Wyroby inkrustowane cyną, ołowiem lub aluminium nie powinny być patynowane termicznie, ponieważ mają niską temperaturę topnienia. Do barwienia takich przedmiotów należy zastosować chemiczną metodę patynowania. Ale należy wybrać takie związki chemiczne, które zmienią kolor tła i nie będą reagowały z metalowymi wstawkami.

Jeśli konieczne jest zachowanie naturalnych kolorów metali na gotowym produkcie, na polerowaną powierzchnię nakłada się cienką warstwę przezroczystego lakieru, który chroni je przed utlenianiem.