www.srebrnykruk.pl






Abc złotniczo-jubilerskie

strzalka do tyłu strzalka do góry
Pracownia i narzędzia

Podstawowe narzędzia


Do podstawowego wyposażenia pracowni złotniczej, jubilerskiej czy też metaloplastycznej zaliczyć można stół złotniczy.


Najlepiej, gdy wykonany jest z drewna liściastego o grubym na parę centymetrów blacie oraz gdy wyposażony jest w szuflady do przechowywania narzędzi. Zazwyczaj jego wysokość wynosi około 90 do 95 cm. Cechą wyróżniająca taki stół od innych jest półokrągłe wycięcie w blacie o średnicy mniej więcej 50 cm, pośrodku którego zazwyczaj mocowany jest fajnagiel. Czyli drewniany klin wykorzystywany do obrabiania przedmiotów. Często posiada on wcięcie w kształcie jaskółczego ogona, które ułatwia pracę z piłką. Bezpośrednio pod wycięciem blatu na wysokości nad kolanami, powinna znajdować się jedna duża szuflada lub fartuch skórzany tzw. fel, służące do wyłapywania opadów i opiłków z obrabianego przedmiotu. Wykonanie fartucha ze skóry podyktowane jest tym, że gdy mocno podgrzany przedmiot wpadnie do niego, to nie spowoduje jego uszkodzenia, tak jak by to mogło mieć miejsce w przypadku fartucha sporządzonego z dermy. Szufladzie zwłaszcza, gdy ma dno obite blachą aluminiowa nie grozi w takiej sytuacji uszkodzenie. Trzeba pamiętać jednak o jej właściwej wysokości umocowania. Tak by nie zahaczać o nią kolanami, ale jednocześnie nie uderzać łokciami w czasie obróbki przedmiotu. Wysokość stołu oraz siedziska powinny być dobierane indywidualne tak, aby podczas długiej pracy nie garbić się zbytnio oraz nie unosić za wysoko rąk. Przyjęta pozycja robocza musi gwarantować odpowiednią wygodę w czasie pracy. Ważnym jest także zapewnienie odpowiedniego oświetlenia nie tylko naturalnego, ale także sztucznego dającego dodatkowe doświetlenie w trakcie prac precyzyjnych takich jak np. osadzanie drobnych kamieni. Do tego celu można wykorzystać powszechnie dostępne lampy warsztatowe generujące równomierne nie migotliwe światło.

Zdjęcie nr 4-1
Zdjęcie. Prosty stół złotniczy z wyposażeniem.

Poza stołem roboczym istniej ogromny katalog narzędzi wykorzystywanych w artystycznej obróbce metalu i jest trudne a wręcz niemożliwe, nawet literalne wymienieni ich wszystkich. Duża grupa z tych narzędzi ma zastosowanie ogólne, inne są przeznaczone do konkretnych operacji, mogą być one ręczne lub zasilane energią elektryczną, mogą być proste w budowie lub skomplikowane i wymagające wiedzy oraz doświadczenia w posługiwaniu się nimi. Część tych narzędzi i przyrządów jest omówiona w rozdziałach poświeconych poszczególnym artystycznym technikom obróbki metalu.

Jedną z grup będą proste narzędzia ogólnego zastosowania takie jak różnorakie młotki, kleszcze, szczypce, cążki, pilniki i iglaki oraz pincety, rylce, uchwyty, imadła, oprawki, brzeszczoty, silniki z wałkiem giętkim czy nożyce do metalu. Proces formowania wyrobów często rozpoczyna się od wycięcia kształtu z arkusza metalu. Do cięcia najczęściej stosowane są brzeszczoty włosowe umieszczone w uchwycie piłki, a do cienkich blach, nożyce do blachy. Przy czynności tej przydatne są także narzędzia do trasowania oraz rylce. Wykonywanie otworów odbywa się za pomocą wierteł napędzanych ręcznie bądź elektrycznie. Młotki to uniwersalne narzędzie, ich płaską część roboczą da się wykorzystać do uderzania w inne narzędzia oraz do gładzenia bądź utwardzania, a część zaokrągloną do formowania. Wykonane mogą być z metalu, drewna, gumy mosiądzu i tworzyw sztucznych. Szczypce jubilerskie służą m.in. do wyginania drutu i płaskowników, ciągnięcia przytrzymywania i wielu innych czynności. Imadła zapewniają pewny chwyt ułatwiający dokładność ruchów ręki. Często pierwszym narzędziem używanym do wykańczania przedmiotu są pilniki do metalu o różnej gradacji. Bardzo przydatnym jest silnik z wałkiem giętkim, do którego można podłączyć różnorodne frezy, wiertła oraz narzędzia do polerowania i szlifowania.

Narzędzia kształtujące to walcarki, wykrojniki, kształtowniki, kowadła, rygle do obrączek i bransolet. Rygle są wyspecjalizowanymi narzędziami jubilerskimi służącymi do formowania obrączek bądź bransolet. Walcarki używa się do zmiany grubości blachy lub wlewków. Do sporządzanie z blachy półkul, kul oraz innych sferycznych kształtów stosowane są różnorakie kształtowniki tzw. „anki”. Wykrojniki o różnych kształtach ułatwiają wycinanie z blach np. kół, elips oraz innych złożonych form.

Do spajania części przedmiotu ze sobą używa się zazwyczaj palników gazowych zasilanych gazem ziemnym, propanem albo acetylenem. Ich zasada działania polega na spalaniu się paliwa z powietrzem – tlenem i wytwarzaniu przy tym dużej temperatury. Palnikiem po za tym m.in. można także fakturować powierzchnie przedmiotu oraz topić metale, a wówczas nieodzownym będą wlewaki. Do łączenia na zimno wykorzystuje się nitowanie.

Do pomiarów przydatnym będzie suwmiarka służąca do szybkiego pomiaru elementów. Konieczne mogą się także okazać trzpienie pomiarowe lub obrączki pomiarowe do obrączek. Do precyzyjnego sprawdzania wymiarów stosowany jest mikrometr, a do badania ciężaru – waga elektroniczna. Użyteczne także będą bardziej profesjonalne urządzenia takie jak; polerko-szlifierka, powiększarko-zmniejszarka do obrączek, piec do topienia, frezarka i wiertarka stołowa.

Ostatnim etapem przy sporządzaniu wyrobów jest ich wykończenie, obejmujące czynności takie jak; szlifowanie, teksturowanie czy polerowanie, wykonywane ręcznie albo mechanicznie. Obejmuje ono także barwienie powierzchni metali.

Zdjęcie nr 4-2
Zdjęcie. Wybrane narzędzia jubilerslkie. 1 – frez kubkowy, 2 – frez walcowy, 3 – frez stożkowy typu NF, 4 – frez walcowo stożkowy, 5 – frez typu Z, 6 – frez Krause, 7 – frez kulowy, 8 – frez typ 38, 9 – walcarka ręczna, 10 – silnik z wałkiem giętkim, 11 – uniwersalny uchwyt grawerski, 12 – walcarka elektryczna, 13 – kowadełka płaskie, 14 – kowadełko, 15 – popiersie żeliwne do kształtowania kolii i naszyjników, 16 – anka do kształtowania blach w kształcie sześcianu, 17 – anka w kształcie sześcianu do kształtowania blach z zestawem pucncyn, 18 – zestaw kowadeł soczewkowych cyzelerskich do kształtowania metalu, 19 – bizownica Anka rowkowa z zestawem walcowych trzpieni i anka do kształtowania, 20 – wykrojnik do wykrawania z blachy formy okrągłej, 21 – zestaw 6 kleszczy, czołowo tnące, tnące boczne, szpiczasto zbieżne, szpiczasto okrągłe, płaskie zbieżne, do formowania, 22 – rygiel do bransolet stopniowany okrągły, 23 – klleszcze do przecinania obrączek, pierścionków na palcu, 24 – rygiel okrągły do pierścionków, obrączek, 25 – urządzenie do pomiaru bransolet, 26 – lupa o powiększeniu 10x, 27 – okulary powiększające, 28 – trzpień i obrączki miarowe, 29 – nożyce do wycinania w metalu, cięcia lutu, blachy, 30 – pęseta prosta stalowa samozaciskowa z izolacją cieplną, 31 – pęseta stalowa zagięta samozaciskowa z izolacją cieplną, 32 – pęseta z tworzywa odporna chemicznie, 33 – uchwyt „trzecia ręka” z podstawą, 34 – stolik do lutowania z uchwytami, 35 – płytka szamotowa do lutowania, 36 – prasa zębatkowa, 37 – powiększarko zmniejszarka typu Puko do obrączek, a także do zawijania szyn na obrączki, 38 – prasa ręczna śrubowa balansowa, 39 – wiertarka stołowa.

Koszty wyposażenia profesjonalnego warsztatu jubilerskiego wiążą się z dużymi wydatkami. Specjalistyczne maszyny jubilerskie, mogą w dużym stopniu usprawnić wytwarzanie biżuterii. Jednakże koszt ich zakupu może sięgać setek tysięcy, a niekiedy i mionów złotych. Dlatego kwota przeznaczana na zakup podstawowych narzędzi powinna być uzależniona głównie umiejętnościami wykonawcy. Czym większa wiedza i umiejętności tym mniej specjalistycznych narzędzi potrzeba. Rozpoczynając przygodę z artystyczną obróbką metalu lub zakładając tworzenie unikatowej biżuterii, decydując o zakupie podstawowych narzędzi powinno się założyć, iż większość czynności wykonywana będzie od podstaw odręcznie. Zatem powinno się zaopatrzyć w stół do prac, nie musi być to od razu stół złotniczy, ale jakiekolwiek stabilne i odporne na uszkodzenia miejsce. Przykład takiego interesującego rozwiązania przedstawia zdjęcie poniżej. Z narzędzi przydatne będą nożyce do metalu, pilniki najlepiej iglaki, szczypce o różnorakich kształtach, palnik do lutowania (nawet taki kupiony w budowlanym sklepie), płytka do lutowania, pęsety, szklany pojemnik na kwas, piłka tzw. geszetka, młotek, suwmiarka, kowadełko, silnik z wałkiem giętkim wraz z narzędziami do niego takimi jak frezy, wiertła, gumki oraz szczotki do polerowania i szlifowania.

Zdjęcie nr 4-3
Zdjęcie. Blat roboczy.

Podstawowe narzędzia - www.srebrnykruk.pl