Szlifowanie kamieni szlachetnych i ozdobnych

W jego zakres wchodzi także pokrycie całej powierzchni symetrycznymi płaszczyznami z uwzględnieniem ich symetrii a także liczby fasetek pokrywających cały kamień.

Metodę szlifowania dobiera się w zależności od własności fizycznych i optycznych minerału. Szlif ma za zadanie podkreślenie wybranych własności kamienia takich jak; brylancja, barwne efekty optyczne, a także eliminację lub minimalizację defektów, skaz bądź inkluzji. Szlif może pomagać lub utrudniać rozpoznanie kamienia. Przykładowo polerowane fasetki ułatwiają badanie wartości współczynnika załamania światła. Natomiast szlif kaboszonowy ogranicza możliwość przeprowadzenia takiego precyzyjnego badania.

Kamienie szlachetne pozbawione dobrej łupliwości dzielone są na części za pomocą piłowania tarczami ze stali, żelaza albo miedzi, przy zastosowaniu środków szlifierskich takich jak proszki ścierne, albo pył diamentowy.

Szlifowanie kamieni szlachetnych wykonuje się od 1475 roku, gdy to van Berugen odkrył piękne efekty świetlne uzyskiwane przez wytworzenie sztucznych ścianek na kamieniach. Przed tą datą prowadzono wyłącznie wygładzanie naturalnych ścian kamieni. Szlifowany kamień osadza się miękkim lutem cynowym na pręciku miedzianym o specjalnej budowie. Następnie poddaje go obróbce na tarczy obracającej się z prędkością od 1800 do 2400 obrotów na minutę. Materiałem szlifierskim jest pył diamentowy zwilżany oliwą, albo wodą. Gdy zakończy się szlifowanie jednej ścianki, kamień obraca się do pozycji w której obrabiana ma być kolejna ścianka. Diament wielkości jednego karata szlifowany jest w 150 lub więcej ścianek nazywanych fasetami.

Kamienie szlachetne szlifowane są w opisane poniżej rodzaje szlifów.

• Szlif rozetowy jest pierwotną formą szlifu, wykorzystującego płaskie fasety. Nazwa jego wywodzi się od róży, tj. powiązania podobieństwa ułożenia faset w kamieniu do wzoru płatków rozwiniętego kwiatu róży. Był on rozpowszechniony w XVII w. Dzisiaj korzysta się z niego raczej sporadycznie. Przeważnie obrabiane są nim niewielkie kamienie tzw. „malce”. W epoce wiktoriańskiej szlifowano nim cieszące się dużą popularnością ciemnoczerwone granaty. Rozetowa postać szlifu cechuje się tym, iż jedynie górna część kamienia jest fasetowana, natomiast dolna będącą bazą jest szlifowana na płasko. Część górna przybiera formę piramidy z trójkątnymi fasetami, schodzącymi się na szczycie pod mniej bądź bardziej ostrym kątem. Współcześnie stosuje się także odmiany szlifu rozetowego takie jak; pełna rozeta holenderska, rozeta antwerpska, albo brabancka, a także wiele innych. Formy podwójne można opisać jako połączenie podstawą dwóch odmian pojedynczych. Uzyskuje się wówczas tzw. podwójną rozetę holenderską.



• Szlif taflowy nazywany także tablicowym przypuszczalnie pierwszy szlif fasetowy dostosowany do ośmiościennej formy kryształu diamentu. Najprostsza jego postać podobna jest do oktaedr o dwóch ściętych wierzchołkach. Górna część powierzchnia tafli, równa jest połowie przekroju ośmiościanu w jego najszerszej części w części dolnej jest dwukrotnie mniejsza. Współcześnie szlif ten stosowny jest zazwyczaj do bardzo cienkich kamieni, używanych jako szkiełka przykrywające różnorodne miniatury umieszczane np. w pierścieniach.



• Szlif schodkowy wywodzi się z szlifu taflowego. Odróżnia się od niego dużą, płaską powierzchnią czołową, nazywaną taflą, okoloną szeregiem prostokątnych faset podobnych do stopni schodów. Górne fasety kamienia wzrastają łagodnie, obniżając się ostro do najszersej krawędzi. Dolne prostokątne fasety, obniżają się schodkowo w stronę dolnej fasety podstawy. Kontur kamienia przybiera kształt kwadratowy, prostokątny, trójkątny, rombowy, albo fantazyjny taki jak; latawca, gwiazdy czy klucza. Prostokątna bądź kwadratowa postać szlifu o ściętych narożach o ośmiokątnym konturze kamienia w płaszczyźnie rondysty, znana jest jako szlif szmaragdowy. Kamienie o niewielkich rozmiarach o szlifie schodkowym oraz wydłużonym, prostokątnym, albo trapezowym, występują pod nawą bagiety z francuskiego baquette. Ich rodzajem jest także szlif schodkowym kwadratowy nazywany carre.



• Stare szlify brylantowe w praktyce jubilerskiej dość często diamenty mają szlif mocno nietrzymający się proporcji „idealnych”. Są to zazwyczaj diamenty o starych szlifach, pochodzące z XIX wieku bądź wcześniejsze. Diamenty te nie dają tak efektownych wrażeń optycznych jak te szlifowane dzisiaj. Stare szlify brylantowe daje się podzielić zgodnie z kryterium czasowym na dwie grupy. Pierwszą na te pochodzące z okresu z przed połowy XIX wieku. Miały one obrys kamienia zazwyczaj podobny do kwadratu, nazywanym z angielskiego cushion, o słabych bądź mocno wypukłych bokach, specyficznym rozstawieniem faset, mające bardzo pokaźny kolet oraz niewielką taflę. Drugą grupę stanowią diamenty szlifowane po tym okresie. Także o niedużej tafli, mające kolet ścięty, znacznej wielkości, a obrys kamienia kolisty bądź bardzo podobny do kolistego oraz w miarę symetryczne rozstawienie faset.



• Szlif brylantowy używany głównie do diamentów, stąd też nazwa „brylant”, będąca bardzo często synonimem diamentu. Szlif brylantowy odkrył w XVII w. wenecki szlifierz Vincenzio Peruzzi. Dzisiejsza nazwa „brylant”, opisuje jego okrągłą postać, tworzoną przez dwie piramidy ścięte o wspólnej podstawie, nazywanej rondystą. Górną część piramidy nazywa się koroną, ma ona 32 fasety, zakończone z góry płaską ścianą zwaną taflą. Natomiast dolna część, tzw. pawilon ma 24 fasety i zakończona jest ścianką, nazywaną kalet. Sumaryczna liczba faset w szlifie brylantowym wynosi 56 plus tafla i kolet. Wyróżnia się następujące fasety:
  • w części górnej tj. koronie mamy; taflę, 8 faset tafli, 8 faset głównych korony, 16 faset rondysty korony,
  • w części dolnej tj. pawilonie występuje; 8 faset głównych pawilonu, 16 faset rondysty pawilonu oraz kolet.
  Rondysta oddzielająca część górną od dolnej, pełni funkcję zabezpieczającą przed uszkodzeniami stykających się na niej krawędzi faset. Ma ona czasami kształt prostokąta, jednak zazwyczaj tworzy koło.
  Szlif w tej formie daje sposobność do całkowitego wydobycia wszystkich właściwości optycznych diamentu. Uwidacznia nad wyraz efektowna grę barw oraz tzw. życie bądź ogień brylantu.



• Kamienie nieprzezroczyste i przeświecające szlifowane są w tzw. „kabochon” albo w płytki czasami w szlif muszelkowy nazywany „en cabochon”. Obróbce takiej poddaje się także rubiny, szmaragdy, szafiry oraz inne kamienie, szczególnie gdy mają dużo wad. Bardzo ciemne kamienie np. granaty „en cabochon”, szlifowane są wyłącznie na spodniej części kamienia.

Szlifowanie kamieni szlachetnych o twardości niższej niż diament jest stosunkowo proste. Materiałami szlifierskim są wówczas karborund albo korund. Obrabiane są one także w szlif rozetowy, owalny, schodkowy a także w wiele innych form fantazyjnych.

Techniką podobną do szlifowania jest grawerstwo kamieni szlachetnych w dawnych czasach cieszące się wielką popularnością. Kamienie takie jak agat czy onyks cechujące się szczególnie bogatym zabarwieniu warstw, były chętnie stosowane do rzeźbienia gemm wklęsłych i kamei wypukłych. W warstwie białej zazwyczaj cięto głowę postaci, a warstwa czerwona, albo czarna tworzyła tło.

„Kryształ, to jest wodę w lód stwardniałą, a lód po wielu latach stwardniały w kamień, tym sposobem się piłuje i szlifuje. Weź przyprawy zwanej kitem, o której się wyżej mówiło i przystawiwszy ją do ognia aby się roztopiła, przyklej na niej kryształ do długiego drewna, takiejże jak on grubości. Gdy to ostygnie, trzej obiema rękami na twardym kamieniu piaskowym, dodając wody, dopóki nie nabierze kształtu, jaki mu nadać zechcesz; potem na drugim kamieniu tegoż rodzaju, lecz mielszym i równiejszym, trzej aż się zupełnie wyrówna. Wziąwszy następnie płytę ołowianą równą nałóż na nią dachówczyny zwilżonej, której ze śliną natrzesz na twardej osełce, i nią poleruj powierzchnię tegoż kryształu, aż nabędzie połysku. Nareszcie na rzemyku kozłowym, nieczernionym, i niestłuszczonym, lecz tylko wyciągniętym na drewnie i przybitym ćwiekami, nałóż utartej już ze śliną dachówczyny i starannie trzej, dopóki zupełnego blasku nie nabierze.Gdybyś na krysztale chciał rytować, weź kozła dwuletniego lub trzechletniego i związawszy mu nogi, zrób nacięcie między piersiami, a brzuchem, w miejscu serca, i włóż tam kryształ, iżby w jego krwi leżał, aż się rozgrzeje. Ten zaraz wyjąwszy, rytuj na nim co zechcesz, dopóki trwa jego ciepło, a gdy zacznie stygnąć i twardnieć, włóż znowu w krew kozła, a po rozgrzaniu znów wyjmij i rytuj, i tak powtarzaj, aż rzeźbę uzupełnisz; ostatecznie zaś rozgrzawszy i wyjąwszy, wełnianym płatkiem wytrzej, aby mu tąż samą krwią blask nadać[…]”.

I jeszcze O cięciu kryształu tegoż autora.

Gdybyś chciał przeciąć kryształ, wbij w ławkę cztery kołki drewniane, i między niemi kryształ mocno osadź, któreto kołki tak mają stać, iżby dwa z nich wyżej, a dwa niżej tak ściśle z sobą były zetknięte, iżby pila między niemi zaledwie ciągnioną być mogła, a nie mogła się przechylać na żadną stronę; wpuściwszy więc piłę żelazną i rzucając na nią ostrego piasku z wodą, postaw dwóch ludzi do jej ciągnienia, i którzyby piasku z wodą bez przerwy z góry dodawali. To ma się tak długo odbywać, dopóki kryształ nie zostanie przerżniętym na dwie części, które wyszlifujesz i wypolerujesz, jak wyżej. Takim sposobem przerzynają się, szlifują i polerują oniks i beryl, szmaragd, jaspiz i kalcedon, i inne drogie kamienic. Robi się też z okruszyn kryształu jak najmielszy proszek, który zmieszany z wodą kładzie się na równe drewno lipiny, a na nim szlifują się też kamienie i polerują. Hijacynt, który jest twardszym, takim się sposobem poleruje. Jest kamień zwany szmirglem, który rozdrobniony, aż do miałkości piasku, nakłada się na płytę miedzianą, równą, i dodaje się wody, a trąc na nim hijacynt, kształt mu się nadaje. Opłuczyny z tego ściekające należy pilnie zbierać w czystą miednicę, a gdy się przez noc podstoją, nazajutrz wodę zupełnie się odlewa, a pyłek się wysusza, który potem na równej lipowej płycie, śliną zwilżony rozciąga się, a na nim hijacynt się poleruje. Kamienie też ze szkła, takimże sposobem jak kryształ szlifują się i polerują”.