Platyna i jej stopy

Jest metalem kowalnym o srebrzystobiałej błyszczącej barwie z odcieniem niebieskawym. W kontakcie z powietrzem nawet po podgrzaniu do bardzo wysokich temperatur zachowuje pierwotne cechy.

Nie reaguje z większością kwasów poza kwasem selenowym oraz wodą królewską, które ją rozpuszczają.

W przyrodzie jest spotykana rzadko, występuje w formie samorodków, najczęściej w postaci ziaren niekiedy większych bryłek. Zazwyczaj zanieczyszczona jest domieszkami metali takich jak żelazo (od kilku do 20%) lub inne platynowce tj. iryd, pallad, osm, ruten i rod. Występuje także, jako zanieczyszczenie rud niklu i miedzi. Platyna rodzima występuje także w naturalnym stopie z irydem - platynoiryd. Praktycznie jedynym minerałem zawierającym platynę jest sperylit.

Wykorzystywana była już w starożytnej w Grecji i Rzymie, jako stop metali, które zazwyczaj z nią współwystępują. Znali ją także Indianie prekolumbijscy, a w europie pierwsze zmianki o jej wykorzystaniu pochodzą z XVI wieku. Wyodrębniono ją po raz pierwszy w XIX wieku.

Platyna wykorzystywana jest w produkcji przyrządów i naczyń laboratoryjnych. W jubilerstwie jest stosowana do wytwarzania biżuterii w stopie o składzie 0,95 części platyny i 0,05 części miedzi. Do osadzania brylantów wykorzystuje się jej stop ze srebrem o zawartości platyny od 15 do 30%. Można ją używać do apreturowania^2-30 mosiądzów. Nadając im w ten sposób barwę i połysk zbliżone do stali a otrzymana w ten sposób powłoka jest niezwykle trwała. Przedmioty metalowe można pokrywać platyną metodami galwanicznymi.

Chlorek platynowy roztarty z olejem terpentynowym służyć może do platynowania szkła i porcelany, która po wypaleniu tworzy metaliczną, trwałą i ozdobną warstwę platyny.

Stopy platyn z uwagi na jej dużą temperaturę topnienia sporządzane są praktycznie tylko z metali szlachetnych takich jak; iryd osm, pallad czy złoto, a z metali nieszlachetnych używa się wyłącznie miedź i nikiel. Pallad dodany do platyny podnosi jej twardość oraz wytrzymałość i rozjaśnia barwę stopu platyny. Nawet nieznaczna ilość irydu wynosząca około 2 % ogromnie podnosi twardość platyny i odporność na działanie czynników chemicznych. Stopy platyny mające w swoim składzie od 25 do 30 % irydu są nierozpuszczalne nawet w gorącej wodzie królewskiej.

Złote stopy stomatologiczne czasami zawierają 5 % platyny zwiększającej twardość i sprężystość tych stopów. Do oprawy kamieni szlachetnych w jubilerstwie wykorzystuje się stopy platyny ze srebrem cechujące się większą twardością, ciągliwością i jasnością niż czysta platyna. Stopy takie dobrze się obrabia, ale gdy srebro stanowi ponad 65 % ich składu, atakowane są przez związki siarki – siarkowodór. Stopy platynowo-srebrowe zawierające poniżej 5 % platyny są roztwarzane zupełnie przez kwas azotowy. Stopy platynowo-srebrowe zawierające 35 % platyny stosowano jakiś czas temu w stomatologii i znano pod nazwą platynoidów.

Miedź dodana do platyny bardzo podnosi jej twardość. W ilości nie większej niż 40 % nie zmienia przy tym jej barwy. Dodatek miedzi w ilości 50 % zabarwia stop platyny na żółto, a w 70 % na czerwono.

W złotnictwie zazwyczaj stosuje się platynę o próbie 0,950. Przygotowując stopy platyny szczególnie te z palladem i irydem zaleca się stopienie w pierwszej kolejności metali domieszkowych i późniejsze ich dodanie do stopionej platyny. Zapewnia to dużą jednorodność sporządzonych tym sposobem stopów.

Odpadki stopów platyny bardzo trudno bezpośrednio przerabia się na materiał przydatny do obróbki mechanicznej. Wyłącznie odpadki o najwyższej czystości i opiłki po długim przetapianiu umożliwiają uzyskanie przydatnego metalu. W dużej temperaturze topienia platyny, nieznaczne ilości zanieczyszczeń mogą się utlenić i unieść na powierzchni stopu. Daje się je usunąć przez wrzucenie małych kawałeczków azbestu, do których tlenki te przywierają, a po wystudzeniu stopu oddzielają od niego razem z azbestem.