Grupa turmalinów

Charakteryzują się twardością od 7 do 7,5 w skali Mohsa, gęstością uzależniona od składu chemicznego, wynoszącą od 2,82 do 3,32 g/cm³ (im większa zwartość żelaza, tym większa gęstość). Mają także niewyraźną łupliwością, brak lub słabą fluorescencje, są przezroczyste do przeświecającego, a przy mocno nasyconym zabarwieniu stają się nieprzezroczyste. Połysk na ich powierzchni jest szklisty, a na przełomach tłusty. Barwa turmalinów jest bardzo urozmaicona, mogą być m.in. różowe, czerwone, żółte, brązowe, czarne, niebieskie. Spotykane są, także choć dość rzadko okazy bezbarwne. Kolory te są efektem domieszek żelaza, manganu, chromu, tytanu, niklu, kobaltu oraz litu. I tak np. turmaliny chromowe mają kolory ciemnozielone, a odmiany bogate w pierwiastki alkaliczne (do metali alkalicznych zalicza się m.in. lit, sód i potas) odznaczają się przezroczystością i urokliwymi barwami. Jednobarwne turmaliny zdarzają się sporadycznie, zazwyczaj jeden kryształ ma barwę w wielu odcieniach, albo barwach nierzadko ułożonych warstwowo.

Turmalinowe kocie oko istnieje w odmianach kryształów o różnych kolorach, ale wyłącznie te o barwie zielonej i różowej mają wyraźną pręgę światła. Niektóre kamienie wyróżniają się także pleochroizmem oraz „efektem aleksandrytu” czyli w świetle naturalnym są żółtawozielone, a w sztucznym przybierają barwę pomarańczowoczerwoną.

Podgrzanie, a następnie ochłodzenie lub pod wpływem nacisku bądź tarcia, kryształy turmalinu (zwłaszcza tych bogatych w żelazo), powoduje elektryzowanie oraz przyciąganie drobin kurzu i drobnych kawałków papieru. Zjawisko piroelektryczności turmalinu, zmusza do jego częstego czyszczenia.

Niektóre kamienie podgrzane do temperatury od 450 do 650 ^oC mogą zmienić swój kolor. Zielone stają się szmaragdowe, czerwonobrązowe zabarwiają się na lśniąco czerwono, a pozostałe rozjaśniają się. O tej właściwości powinni pamiętać jubilerzy wykonujący prace przy biżuterii zawierającej te kamienie, by nie doprowadzić do niepożądanej zmiany barwy kryształu.

Jako źródłosłów nazwy podawane jest syngaleskie słowo „turmali”, oznaczające wielobarwny. Tak też określano pierwsze turmaliny sprowadzane z Cejlonu do Europy, przez holendrów na początku osiemnastego wieku.

Złoża zawierające najpiękniejsze turmaliny spotykane są w Brazylii, a w Europie na wyspie Elba (znanej jako więzienie Napoleona Bonaparte), od której to pochodzi określenie „elbait” stosowane do nawania jednej z odmian turmalinów. Poza tym kamienie te wydobywane są w USA, Kenii, Kongo, Mozambiku, Namibii, Nigerii, Tanzanii, Zambii, Zimbabwe, Malawi, Birmie, Indiach, Nepalu, Afganistanie, Pakistanie, Sri Lance, Rosji, Szwajcarii oraz na Madagaskarze. W Polsce występuje na Pogórzu Izerskim, Strzelinie, Strzegomiu, Górach Sowich i Tatrach.

Najbardziej poszukiwane są turmaliny o barwie mocno czerwonej, niebieskiej lub zielonej. Za pospolite uchodzę te o kolorach brązowym i czarnym.

Obrabiane są różnorakimi szlifami, przy czym okazy ciemne tak, by tafla była równoległa do głównej osi symetrii, a u jasnych powierzchnia tafli powinna być ustawiona pionowo do osi wzdłużnej co poprawia głębokość barw. Zazwyczaj cięte są szlifami tabliczkowym oraz schodkowym rzadziej brylantowym i rozetowym.

Syntetyczne turmaliny znajdują zastosowanie naukowe, a te oferowane w handlu są naprawdę syntetycznymi spinelami o kolorach turmalinu.

Pomylić je można z wieloma kamieniami szlachetnymi i ozdobnymi m.in z ametystem, andaluzytem, chryzoberylem, cytrynem, demantoidem, kunzytem, morganitem, perydotem, rubinem, szmaragdem, topazem i cyrkonem.

Turmaliny pod względem składu chemicznego dzielone są na odmiany; magnezowe określane są jako drawity, żelazowe noszące miano skoryli, bądź szerli czy też szerlitów oraz odmiany litowe nazywane elbaitami.

Jak już wcześniej wspominałem jedną z cech turmalinów jest ich wielka różnorodność kolorystyczna. Prawie bezbarwne lub jasnozielone czarno zakończone okazy pozyskiwane na Elbie określa się potocznie jako „główki murzyńskie”. Czarne turmaliny miewają białe końce. Z Brazylii pochodzą kamienie o krańcach czerwono zakończonych, które nazywane są „główkami tureckimi” (od czerwonego fezu noszonego przez Turków). Skrajne, przeciwległe części turmalinów mogą także przybierać tonację czarną i czerwoną, a niekiedy także niebieską i zieloną. W środkowej części, barwy mają odcienie pośrednie, bądź też zupełnie inny kolor. Barwy zazwyczaj odcinają się kontrastowo, choć czasami tworzą pasy. Spotykane są kamienie ubarwione od środka na czerwono, następnie z białą strefą i z zewnętrzną warstwą zieloną, albo ze środkiem w kolorze czerwonym i o kolejnych warstwach zielonych, nazywane „turmalinami arbuzowymi”.

Ponadto w jubilerstwie można spotkać się z określeniami takimi jak; szafir brazylijski dla niebieskich kryształów, szmaragd brazylijski dla kamieni koloru zielonego, chryzolit brazylijski dla egzemplarzy żółtozielonych, chryzolit cejloński dla żółtawych okazów oraz turmalin polichromowy dla ciemno-malinowych kamieni wyróżniających się różnym zabarwieniem tego samego kryształu. Zetknąć się można także niekiedy z nazwami dla; ciemnych czerwonofioletowych kamieni – turmalin Bordeaux od koloru wina Bordeaux oraz z określeniem trip dla brunatnożółtych kamieni. W handlu turmalinami syberyjskimi ochrzczono karminowoczerwone lub fioletowoniebieskie kamienie wydobywane na Uralu, a turmalinami chińskimi kryształy pozyskiwane w USA i eksportowane na masową skalę właśnie do Chin.

Ostatnio w miejsce nazw odmian zaczęto stosować do słowa turmalin dodatkowe określenia jego kolorów np. żółty turmalin czy różowy turmalin.