Jest przezroczysty lub przeświecający, ma połysk szklisty, barwę; żółtą, czerwonobrązową, jasnoniebieską, różowoczerwoną, czerwoną, fioletową, jasnozieloną. Ma także doskonałą łupliwość oraz fluorescencję słabą brązową dla różowego topazu, słabą brązowożółtą dla czerwonego topazu, słabą pomarańczowożółtą dla żółtego topazu.
Nazwa tego kamienia szlachetnego, wywodzić się ma od sanskryckiego słowa „tapza” i związana jest z jego charakterystycznym blaskiem oraz ogniem o pomarańczowo-żółtym odcieniu. Według inny źródeł rodowód tej nazwy pochodzić ma od greckiego słowa „topazus” biorącego swe początki od jednego z afrykańskich dialektów i oznaczać miał nazwę wyspy na Morzu Czerwonym, położoną w pobliżu Egiptu, gdzie podobno po raz pierwszy znaleziono ten minerał. Topazy nazywane były „kamieniami królewskimi”, gdyż przynosić miały bogactwo, pomyślność, zaszczyt, uznanie i chwałę, dlatego też często ozdabiano nimi regalia.
W jubilerstwie stosuje się okazy bezbarwne, żółte, niebieskie, zielonkawe oraz różowe. Ze względu na swą bardzo dobrą łupliwość przy szlifowaniu i oprawianiu topazów, powinno się zachować dużą ostrożność. W handlu topazem szlachetnym definiuje się fluorokrzemian glinu. Termin ten odróżnienia go to od kamieni ozdobnych nazywanych topazami, a otrzymanymi w wyniku podgrzewania, tj. od minerałów pochodzących z grupy kwarców takich jak; żółte ametysty lub cytryny, które noszą określenia topaz złoty lub topaz Madeira.
Dawniej znaczące złoża topazów znajdowały się w Niemczech. Obecnie najważniejszym ich dostawcą jest Brazylia, skąd pochodzą bardzo poszukiwane pomarańczowoczerwone „topazy imperialne”. Ponadto złoża tych kamieni występują także na obszarze Afganistanu, Australii, Birmy, Chin, Japonii, Meksyku, Mozambiku, Namibii, Nigerii, Zimbabwe, Pakistanu, Rosji, Sri Lanki, Ukrainy oraz na Madagaskarze. Jasnoniebieskie topazy pochodzą ze złóż w Irlandii i Wielkiej Brytanii. W Polsce występuje w Górach Izerskich, Karkonoszach oraz okolicach Strzegomia i Strzelina. Znajdowane są okazy o masie paru kilogramów. W drugiej połowie XX wieku odkryto kilka niebieskich topazów o masie po około 100 kg.
Kamienie barwne obrabiane są zazwyczaj szlifem schodkowym i nożycowym, a bezbarwne bądź słabo zabarwione szlifem brylantowym. Topazy z inkluzjami obrabiane są szlifem kaboszonowym.
Pomylić je można z apatytem, akwamarynem, brazylianitem, chryzoberylem, cytrynem, danburytem, diamentem, berylem, fluorytem, kunzytem, ortoklazem, fenakitem, rubinem, szafirem, spinelem, turmalinem i cyrkonem. Niebieskie topazy syntetyczne otrzymano w drugiej połowie XX wieku, ale z uwagi na ich cenę w handlu są niespotykane.
