Agat prześwięcająca do nieprzezroczystej odmiana chalcedonu występująca praktycznie we wszystkich barwach o budowie wstęgowej lub koncentrycznej. Jego twardość to od 6,5 do 7 w sakli Mohsa, gęstość od 2,60 do 2,64 g/cm3, jest pozbawiony łupliwości, ma fluorescencje różną dla poszczególnych stref barwnych, czasami silną żółtą lub niebiesko-białą.
Nazwa wywodzi się od rzeki Achates (dzisiejsze Dirillo) płynącej w południowej Sycylii we Włoszech, miejsca jego pozyskiwania już w starożytności.
Agaty powstają w geodach27-26 nazywanych także „głowami” lub „migdałami” czy też „bułami”, ich największe złoża znajdują się w Brazylii i Urugwaju, ponadto spotykane są w Australii, Meksyku, Mongolii, Namibii, USA, Kanadzie, Indiach, Chinach i na Madagaskarze. W Polsce znajdywany jest na Dolnym Śląsku, Pogórzu Kaczawskim i Izerskim, w Górach Kamiennych zwłaszcza w okolicach miejscowości Nowy Kościół i Płóczki Górne oraz w mniejszych ilościach w okolicach Tłumaczowa, Kamiennej Góry, a także w regionie Przeździedza – Wleń.
Na wskutek dużej porowatości, agat jest kamieniem łatwo poddającym się zabiegom barwienia, wchłaniając stopniowo roztwory koloryzujące. Barwnikami są zazwyczaj substancje nieorganiczne odporne na działanie światła i barwiące w znacznie lepszym stopniu niż organiczne barwniki. Przykładowe procesy barwienia polegają na zanurzeniu w roztworze azotanu żelaza i następnie silnym podgrzaniu, czyli tzw. prażeniu kamienia w celu uzyskania koloru czerwonego, a barwę żółtą otrzymuje się przez działanie kwasem solnym i prażenie. Agatów sztucznie barwionych nie da się rozpoznać nieuzbrojonym okiem, za wyjątkiem odcienia takiego jak głęboki błękit niewystępującego naturalnie. Zgodnie z przyjętymi przepisami, agaty pasiaste poddane zabiegom zmiany barwy dostępne w handlu nie muszą być oznaczane jako „poprawiane”.
Agat wykorzystywany był na Bliskim Wschodzie już 3000 lat temu. Po dzień dzisiejszy wykonuje się z niego wyroby artystyczne i dekoracyjne oraz biżuterię, a także z uwagi na odporność chemiczną używany jest również w technice. W pozłotnictwie stosuje się go do polerowania powierzchni, w mechanice precyzyjnej do wyrobu materiałów ściernych i polerskich, łożysk, elementów wag, moździerzy, tłuczków.
W zależności od wzoru, rysunku oraz struktury warstw w handlu funkcjonuje wiele odmian agatów, ich przykłady opisano poniżej.
Agat dendrytowy
Agat dendrytowy inaczej drzewny, bezbarwna lub przeświecająca odmiana o wzorze będącym efektem związków żelaza i manganu o kolorach brązowym lub czarnym, a podobnym do drzewa, albo paproci.
W związku z tym, iż pozbawiony jest on strefowania w zasadzie nie powinno się go określać, jako agat. Występuje w Brazylii, USA i Indiach. Nazywa się go także niekiedy „agatem Mokka” z uwagi na to, iż dawniej portem przeładunkowym indyjskich kamieni był jemeński port Mokka. Do jego podtypów zalicza się:
Agat pejzażowy
Agat pejzażowy, agat dendrytowy nazywany tak z uwagi na brązowe lub czerwonawe wrośnięte dendryty przypominające wyglądem krajobrazy.
Agat muszkowy
Agat muszkowy inaczej muszkowiec, agat dendrytowy określany tak z powodu dendrytów tworzących odrębne kłębiaste zrosty, podobne do skupisk siedzących much.
Agat mszysty
Agat mszysty, to kamień przeświecający, bezbarwny z zielonkawymi, brązowymi, albo czerwonymi wrostkami podobnymi do mchu. Nie powinno się go określać jako agat, gdyż nie występuje u niego strefowanie. Z uwagi na wyjątkowy wygląd nie da się go pomylić z innymi kamieniami szlachetnymi lub ozdobnymi, ale spotykane są jego dobre imitacje w formie dubletów.
Agat wstęgowy
Agat wstęgowy o równoległych wstęgach do zewnętrznej ściany „migdału”, o mniej więcej takiej samej grubości.
Enhydros
Enhydros, agat lub jednobarwna buła chalcedonu mająca pusty środek, czasami wypełniony przeświecającą przez ścianki wodą, wysychającą po wyjęciu ze skały macierzystej. Enhydrosy powstają, gdy woda przenikając przez skały, osadzając się tworzy warstwy minerału. W miarę narastania warstw, w minerale powstaje wnęka która więzi wodę. Wnęka ta następnie pokrywana jest warstwą minerału, tworzącą jej powłokę. Warstwa chalcedonowa jest porowata, co umożliwia wodzie bardzo powolne przenikanie oraz parowanie do i z jamy wytworzonej we wnętrzu agatu.
Agat forteczny
Agat forteczny o poszarpanych krawędziach, zbliżonych wyglądem do umocnień dawnych fortów.
Agat ognisty
Agat ognisty, nieprzezroczysty zawierający limonit, o podobnej do opala grze barw.
Agat kolisty
Agat kolisty o kolistych wstęgach zbiegających się centralnie, albo w punkcie położonym ekscentrycznie. Jego innym rodzajem jest agat oczkowy o rysunku w formie pierścienia z punktem centralnym podobnym do oka.
Pseudoagat
Pseudoagat inaczej agat poligonalny lub kwarc poligonalny o zewnętrznej „głowie” w kształcie nie kulistym, a kanciastym, geometrycznym po otwarciu we wnętrzu paskowany, podobny do agatu. Spotykany w Brazylii.
Agat rurkowy
Agat rurkowy, wypełniony wieloma rurkami zazwyczaj zvkoncentrycznie osadzonymi ujściami kanalików.
Agat gromowy
Agat gromowy inaczej gromowe jajka, albo kula ryolitowa, pasiasta głowa agatu o mocno zbrużdżonej powierzchni. Znajdywany w USA, Meksyku i Australii.
Agat ruinowy
Agat ruinowy, naturalnie popękany na wskutek nacisku i ponownie sklejony krzemionkowa substancją spajającą.
Onyks
Onyks, jest to kamień warstwowy zabarwiony na przemiennie na czarno i biało. Biało-czarny onyks jest często nazywany „zwyczajnym”, „arabskim” lub „czarnym”. Onyks występuje również w kolorze zielonym i białym. Źródłosłów jego nazwy to greckie słowo „onyx”, oznaczające pazur lub paznokieć bądź racice i ma związek z jego twardością oraz formą i ostrością brzegów. Większość okazów będących na rynku ma poprawianą sztucznie czarną barwę. Często praktyką jest wytwarzanie imitacji onyksu na bazie agatów. Namiastki zielonego onyksu, już od dość dawna uzyskiwane są poprzez barwienie chalcedonu. Dawna metoda uzyskiwania imitacji onyksu polegała na zanurzeniu i gotowaniu chalcedonu w roztworze cukru. Następnie tak przygotowany kamień zanurzano w kwasie siarkowym, by zwęglić cząsteczki cukru zaabsorbowane przez zewnętrzne warstwy chalcedonu.
Sardonyks
Sardonyks, kamień warstwowy, zabarwiony na biało i brunatno-czerwono. Jego nazwa bierze się od miasta Sardis w Azji Mniejszej, gdzie został znaleziony. Greckie „sardios” oznacza kamień z Sardis, a onyx to paznokieć (pazur, racica) i nawiązuje podobnie jak w przypadku onyksu, do jego wyglądu, twardości oraz ostrych krawędzi odłupanych kawałków. Brązowe zabarwienie sardonyks zawdzięcza wrostkom związków żelaza głównie limonitu.
Agat przywraca równowagę intelektualną, emocjonalną i fizyczną, sprzyja rozwojowi duchowemu oraz emocjonalnemu, a także koi żal, wspiera walkę z gniewem i depresją. Pomaga zwiększyć koncentrację i zdolności analityczne.
Medycyna niekonwencjonalna poszczególnym barwą agatów przypisuje właściwe im działanie i tak:
Agat mleczny pomocny ma być przy problemach z układem oddechowym, z narządami ruchu oraz przy meteopatii i przy problemach z zimnymi kończynami.
Agat błękitny ułatwia komunikację z innymi ludźmi, uspokaja, wspiera wewnętrzną harmonię, tłumi strach przed odrzuceniem, a także uwalnia od stresu i depresji. Pomaga zwalczać dolegliwości związane z gardłem.
Agat biały chroni przed wampirami energetycznymi, wzmacnia szczęście. Ma poprawiać pracę mózgu i zwielokrotniać możliwości intelektualne. Przydatny jest w zwalczaniu zaburzeń układu hormonalnego, chroni także ciężarne.
Agat różowy wspomaga pracę mózgu w kierunku zdolności jasnowidzenia. Zmniejsza stres i wspomaga budowę pozytywnych relacji między dziećmi, a rodzicami.
Agat czarny rozładowuje stres i napięcie, uspokaja, wzmacnia siły życiowe, wspiera w walce z depresją i dodaje chęci do życia.
Agat muszlowy przynosi powodzenie i ułatwia odniesienie sukcesu, pomaga w zajściu w ciążę wzmacniając układ rozrodczy. Jest także pomocny przy leczeniu schorzeń wątroby.
27-26Geoda to pusta przestrzeń masy skalnej wypełniona minerałem.