www.srebrnykruk.pl






Abc złotniczo-jubilerskie

strzalka do tyłu strzalka do góry
Chemia złotnicza

Opis wybranych związków i substancji chemicznych


W poniższej tabeli przedstawiono krótką charakterystykę związków i substancji chemicznych najczęściej stosowanych w artystycznej obróbce metali.


A B C D E F G H I J K L Ł M N O P R S T U W Z Ż

Nazwa Wzór chemiczny Właściwości i zastosowanie

– A –

Ałun AlK(SO4)2 · 12H2O Znany jest także jako; siarczan glinu potasu, ałun glinowo-potasowy i ałun potasowy. Uwodniony siarczan potasowo-glinowy. Spotykany naturalnie jako minerał (ałun potasowy), w formie ziarnistych skupień, naciekowych, tworzy naloty i wykwity. Jest kruchy i łatwo rozpuszcza się w wodzie. Jest minerałem pospolitym i szeroko rozpowszechnionym, często zawiera domieszki sodu, manganu, żelaza, amonu. Stosowano go kiedyś, jako kamyk po goleniu, do tamowania drobnych krwawień po zacięciach przy goleniu. Występuje także w formie siarczanu glinu potasu o wzorze AlK(SO4)2.
Ałun glinowo-potasowy Patrz ałun.
Ałun potasowy Patrz ałun.
Amoniak NH3 Nieorganiczny związek chemiczny azotu i wodoru. Gaz uzyskiwany syntetycznie bądź, jako produkt uboczny przy wytwarzaniu gazu świetlnego o charakterystycznym zapachu. Jest palny jego temperatura samozapłonu to 630oC, spala się żółtawym płomieniem na azot i wodę. Stosowany jest w roztworach wodnych do czyszczenia metali i neutralizacji rozlanych kwasów np. na ubraniach oraz do zmiękczania wody a także do prania i czyszczenia tłustych plam, również jako składnik mieszanin barwiących miedź i jej stopy.
Azotan miedzi Cu(NO3)2 Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu azotowego i miedzi. Postać bezwodna tworzy niebiesko-zielone kryształy, a uwodniony niebieskie kryształy. Stosowany do nabłyszczania żelaza oraz jako składnik roztworów barwiących miedź i jej stopy.
Azotan potasu KNO3 Inne nazwy to; saletra potasowa, saletra indyjska Nieorganiczny związek chemiczny z grupy azotanów, sól potasu i kwasu azotowego. Bezbarwne lub białe, krystaliczne ciało stałe o temperaturze topnienia 334 oC. Przy ogrzaniu do 400oC rozkłada się na azotyn potasu i tlen. Działa drażniąco na skórę, oczy, drogi oddechowe i przewód pokarmowy, doustna dawka śmiertelna dla osoby dorosłej wynosi około 4 g/kg. Używany m.in. jako składnik kąpieli barwiących złoto i w procesie rafinacyjnego topienia metali szlachetnych.
Azotan rtęci Hg(NO3)2 Nieorganiczny związek chemiczny, sól rtęci na +2 stopniu utlenienia i kwasu azotowego. Krystalizuje z wody jako monohydrat. Jest to białe lub bezbarwne ciało stałe, bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie. Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie ze skórą i po połknięciu. Stasowany w galwanotechnice, jako składnik preparatów do ortęciowania oraz kąpieli srebrowych oraz składnik roztworów barwiących srebro.
Azotan sodowy Patrz azotan sodu.
Azotan sodu NaNO3 Inne nazwy to; azotan sodowy, saletra sodowa, saletra chilijska Nieorganiczny związek chemiczny z grupy azotanów, sól kwasu azotowego i sodu. Jest białą lub bezbarwną substancją krystaliczną, dobrze rozpuszczającą się w wodzie. Topi się w temperaturze 318oC. Występuje w przyrodzie jako minerał nitronatryt (nitratyn). Z uwagi na higroskopijność należy przechowywać go w szczelnych pojemnikach. Składnik mieszanin barwiących żelazo oraz mieszanin wykorzystywanych w procesie rafinacyjnego topienia metali szlachetnych.
Azotan srebra AgNO3 Nazywany także lapis lub kamień piekielny. Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu azotowego i srebra. Uzyskiwany przez rozpuszczenie czystego srebra w kwasie azotowym i dalej odparowanie do krystalizacji, zawiera 69,37 % srebra. Ma formę białej soli rozpuszczalnej w wodzie i alkoholu. Topi się w temperaturze 212oC. Działa żrąco na skórę, pozostawia bardzo trudne do usunięcia czarne plamy z rozdrobnionego metalicznego srebra dające się usuwać rozcieńczonym roztworem jodku potasu, następnie wymywanego rozcieńczonym amoniakiem. Stosuje się go m.in. jako materiał wyjściowy do przygotowywania kąpieli galwanicznych, do produkcji luster i atramentu oraz składnik mieszanin barwiących miedź.
Azotyn sodu NaNO2 Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu azotawego i sodu. W temperaturze pokojowej biała lub żółtawa substancja stała, dobrze rozpuszczalna w wodzie. Składnik mieszanin barwiących żelazo.

– B –

Balsam modrzewiowy Patrz terpentyna wenecka.
Benzen C6H6 Organiczny związek chemiczny z grupy arenów. Jest to najprostszy karbocykliczny, obojętny węglowodór aromatyczny. W temperaturze pokojowej benzen jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym, ostrym zapachu. Bardzo słabo rozpuszcza się w wodzie, natomiast lepiej w rozpuszczalnikach organicznych. Sam jest dobrym rozpuszczalnikiem dla wosków, tłuszczów, naftalenu i innych niepolarnych związków chemicznych. W jubilerstwie używany, jako składnik roztworów do oznaczania ciężaru właściwego.
Bezwodnik chromowy CrO3 Patrz tlenek chromu CrO3.
Biel ołowiana [PbCO3]2 · Pb(OH)2 Inne nazwy to węglan ołowiawy oraz biel wenecka. Jest to nieorganiczny związek chemiczny, hydroksowęglan ołowiu, sól kompleksowa ołowiu i kwasu węglowego. W temperaturze pokojowej jest to biała substancja krystaliczna, nierozpuszczalna w wodzie. Stosowany m.in. w pozłotnictwie oraz jako pigment do białych farb. Obecnie coraz rzadziej używana ze względu na toksyczność.
Biel wenecka Patrz biel ołowiana.
Biel wiedeńska Inne nazwy to węglan wapnia i szlamowana kreda. Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu węglowego i wapnia, rozdrobniony węglan wapnia. Ma formę białego proszku otrzymywanego ze skał wapiennych. Stosowana m.in. w procesie złocenia przez pocieranie, jako składnik preparatów do odtłuszczania galwanicznego.
Błękit pruski FeK[Fe(CN)6] Znany także jako błękit Turnbulla. Nieorganiczny związek chemiczny, mieszana sól kompleksowa zawierająca anion heksacyjanożelazianowy (II) oraz kationy potasu i żelaza. Ma postać kryształów o silnym niebieskim, błękitnym zabarwieniu. Używany głównie jako pigment do farb także jako substancja elektroaktywna w elektrochemii oraz jako czynnik kompleksujący w leczeniu zatruć metalami ciężkimi.
Błękit Turnbulla Patrz błękit pruski.
Boraks Na2B7O7 · 10H2O Minerał z gromady boranów, zbudowany głównie z uwodnionego boranu sodu. Jest bezbarwną solą, łatwo rozpuszczalną w wodzie. Ogrzany silnie się wzdyma na wskutek działania odparowywanej wody, która rozdyma stopioną częściowo sól. Dalsze podnoszenie temperatury powoduje powstanie szklistej masy rozpuszczającej tlenki metali, co umożliwia uzyskanie czystych powierzchni metalicznych. Właściwość tą wykorzystuje się przy lutowaniu gdyż szklista powłoka boraksu w punkcie lutowania odcina dopływ powietrza uniemożliwiając utlenianie się metalu. Sproszkowany stosowny jest do topienia metali szlachetnych. Barwi płomień na zielono. Związki, które tak jak boraks zmieniają ciała trudnotopliwe w łatwo topliwe określa się jako topniki. Spotykany jest w stanie wolnym w wodach jezior Kalifornii i Chin gdzie jest pozyskiwany przez odparowanie wody. Obecnie uzyskuje się go z minerału kernitu będącego czterowodnym boranem sodowym występującym w Kalifornii okręgu Kern. Ogrzewany traci wodę krystaliczną, w temperaturze 300 – 400oC i przechodzi w sól bezwodną, nazywany jest wtedy boraksem kalcynowanym.

– C –

Chloran potasu KClO3 Nieorganiczny związek chemiczny, sól potasowa kwasu chlorowego, rozpuszczalny w wodzie. Wykorzystywany przy produkcji zapałek i materiałów wybuchowych oraz także jako składnik mieszanin barwiących miedź i jej stopy.
Chlorek amonu NH4Cl Inaczej salmiak. Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu solnego i amoniaku, występuje rzadko w postaci minerału   salmiak rodzimy. Uzyskiwany jest syntetycznie bądź jako produkt uboczny przy wytwarzaniu gazu świetlnego. Dostępny w sprzedaży pod postacią krystaliczną. W roztworze wodnym stosuje się go do strącania platyny z jej roztworów w postaci żółtego związku chloroplatynianu amonowego. Używa się go także jako przeciwutleniacza metali w trakcie lutowania lutem miękkim. Jest zasadniczym składnikiem wielu odmian past czyszczących i lutowniczych do metali, jest także składnikiem roztworów barwiących stopy miedzi oraz stosuje się go przy przeróbce zużytego elektrolitu.
Chlorek antymonu SbCl3 Znany także jako masło antymonowe. Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu solnego i antymonu. Biała, miękka masa o ostrym zapachu i temperaturze topnienia 73oC, lekko dymiąca na powietrzu. Pod wpływem wody hydrolizuje do chlorku antymonylu i kwasu solnego. Wykorzystywany do sporządzania mieszanin barwiących miedź.
Chlorek cynawy SnCl2+2H2O Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu solnego i cyny na II stopniu utlenienia. Przyjmuje formę małych białych krystalicznych igieł, łatwo rozpuszczalnych w wodzie. Po dodaniu jego do roztworu chlorozłocianu sodowego, inicjuje wydzielanie się czystego złota metalicznego oraz wytwarzanie chlorku cynowego, który na wskutek działania wody podaje się hydrolizie i strąca się w koloidalny kwas cynowy z rozpuszczonym w nim złotem koloidalnym. Mocno zabarwiony osad nazywa się „purpurą Kasjusza” i zależnie od rozdrobnienia złota przyjmuje różnorakie zabarwienia, pozwalające na stwierdzenie nawet znikomych ilości złota w roztworze.
Chlorek cynku ZnCl2 Nieorganiczny związek chemiczny, sól cynku i kwasu solnego. Szeroko stosowany, jako bardzo dobra lutówka szczególnie do lutowania blachy cynkowej i pocynkowanej, ponieważ rozpuszcza powłokę tlenków znajdującą się na lutowanej powierzchni metalu. Wykorzystywany jest podczas lutowania mosiądzów, miedzi, brązów i stopów żelaza, lutami miękkimi Sól ta otrzymywana jest poprzez rozpuszczenie blachy cynkowej w kwasie solnym. Roztwór sporządza się dodając powoli kwas solny, aż do całkowitego rozpuszczenia cynku i następnie umieszcza się w nim kawałek czystego cynku w celu wydzielenia ewentualnych zanieczyszczeń takich jak miedź i cyna, a po upływie paru godzin usuwa się cynk i zlewa roztwór znad osadu. Przed użyciem mieszanego w proporcjach 1 część chlorku cynku i 4 części wody
Chlorek miedzi CuCl Wzór na drugim stopniu utlenienia CuCl2. Jest to nieorganiczny związek chemiczny z grupy chlorków, sól kwasu solnego i miedzi. Chlorek miedzi na I stopniu utlenienia jest ciałem stałym o barwie białej, słabo rozpuszczalnym w wodzie i jest czuły na światło oraz na wilgoć. Na II stopniu utlenienia jako dihydrat chlorku miedzi, ma postać szmaragdowozielonych kryształów i jest spotykany w formie rzadkiego minerału eriochalcytu. Natomiast bezwodny chlorek miedzi występuje w postaci brązowego ciała stałego. Stosuje się go jako składnik mieszanin przy oczyszczaniu metali szlachetnych, metodą chlorowania.
Chlorek potasu KCl Nieorganiczny związek chemiczny z grupy chlorków, sól potasowa kwasu solnego, ma postać bezbarwnych lub białych higroskopijnych kryształów. W przyrodzie występuje w minerałach kainit, karnalit, sylwin. Stosowany jako składnik mieszanin barwiących stopy miedzi.
Chlorek rtęci HgCl2 Nazywany również bywa sublimatem. Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu solnego i rtęci na II stopniu utlenienia Biały bądź różowawy krystaliczny proszek, dość trudno rozpuszczalny w zimnej wodzie, silnie trujący. Wykorzystywany czasami do czyszczenia złota przed jego topieniem, gdy jest kruche. w wysokiej temperaturze wydziela chlor łączący się z metalami będącymi przyczyną kruchości złota, przekształcając je w lotne chlorki tych metali. Metoda ta jednakże nie jest zalecana, ze względu na wydzielanie się trującej rtęci i duże ubytki złota.
Chlorek sodu NaCl Znana powszechnie sól kuchenna. Nieorganiczny związek chemiczny z grupy chlorków, sól kwasu solnego i sodu Wykorzystywana do strącania chlorku srebra z azotanu srebra. W naturze spotykany m.in. jako halit, minerał tworzący pokłady soli kamiennej, rozpuszczony występuje w wodzie morskiej oraz w wodach mineralnych najwięcej w tzw. solankach.
Chlorek srebra AgCl Inaczej srebro rogowe. Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu chlorowodorowego i srebra. Ma postać białego serowatego osadu otrzymywanego w wyniku oddziaływania kwasu solnego na rozpuszczony w wodzie azotan srebra. Nie rozpuszcza się w wodzie i alkoholu, ale łatwo rozpuszcza go amoniak i cyjanek potasowy. Jest związkiem światłoczułym i rozkłada się pod wpływem światła, dlatego powinien być przechowywany w ciemnych pojemnikach. Temperatura topnienia wynosi 445oC. Ogrzany rozkłada się wydzielając gazowy chlor i metaliczne srebro. w stanie chemicznie czystym zawiera 75,25 % srebra. Wykorzystuje się go do przygotowywania srebrowych kąpieli galwanicznych.
Występuję w przyrodzie jako minerał znany pod nazwą chlorargiryt, kerargyrt  lub też srebro rogowe, ma wówczas formę regularnych bezbarwnych kryształów ciemniejących pod wpływem światła (staje się szarobrunatny lub prawie czarny), jest bardzo plastyczny. Spotykany jest w postaci krystalicznych nacieków i nalotów w strefach utleniania złóż minerałów srebra, zazwyczaj w suchym i gorącym klimacie. Wykorzystywany jako ruda srebra.
Chlorek złota AuCl3 Inaczej chlorek złotowy. Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu solnego i złota. Daje się go otrzymać w reakcji złota z gorącym chlorem, tworzy wówczas czerwono-brunatną masę chlorku złota(III), która po przesublimowaniu i wykrystalizowaniu ma postać czerwonych, higroskopijnych kryształów o kształcie igieł.
Złoto tworzy dwa szeregi związków; złotawe gdzie złoto jest pierwiastkiem jednowartościowym, a także złotawe, składające się z trójwartościowego złota (białawy chlorek złotawy AuCl). 
Chlorek złotowy Patrz chlorek złota.
Chloroform CHCl3 Organiczny związek chemiczny z grupy halogenoalkanów, chlorowa pochodna metanu. Ma postać mało reaktywnej, ciężkiej, bezbarwnej, lotnej, niepalnej cieczy o charakterystycznym zapachu i słodkawym, palącym smaku. Działa drażniąco na skórę i oczy, szkodliwy przy wchłanianiu przez drogi oddechowe i po połknięciu. Wywołuje poczucie senności, nudności, zmniejsza sprawność umysłową, powoduje utratę przytomności. Uszkadza wątrobę oraz nerki. Długotrwałe narażenie bądź wysokie jego stężenie, powoduje zagrożenie nagłej śmierci w wyniku zaburzeń rytmu lub zatrzymania akcji serca lub zatrzymania oddechu. Wykorzystywany m.in. jako jeden ze składników substancji światłoczułych stosowanych w technice trawienia.
Cyjanek Patrz cyjanek potasu.
Cyjanek cynku Zn(CN)2 Nieorganiczny związek chemiczny z grupy cyjanków, sól kwasu cyjanowodorowego i cynku. Składnik kąpieli galwanicznych m.in. do mosiądzowania.
Cyjanek miedzi CuCn Nieorganiczny związek chemiczny, ma postać białego proszku lub zielonych rombowych kryształów, zapachu gorzkich migdałów, bardzo trudno rozpuszczalny w wodzie. Jest bardzo toksyczny przez drogi oddechowe, w kontakcie ze skórą i po połknięciu. W kontakcie z kwasami uwalnia bardzo toksyczne gazy. Wykorzystywany w galwanotechnice do miedziowania.
Cyjanek potasu KCN Popularnie nazywany cyjanek. Nieorganiczny związek chemiczny, sól potasowa kwasu cyjanowodorowego. Uzyskiwany na drodze stapiania żelazocyjanku z potażem tworząc bezbarwne, higroskopijne kryształy, bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, bardzo silnie trujący. Na powietrzu zachowuje wilgotność powoli wydzielając kwas cyjanowodorowy, a w wyniku działania atmosferycznego dwutlenku węgla uwalnia zapach gorzkich migdałów. Wykorzystywany jest do wydobywania złota z jego rud z zastosowaniem metody cyjankowej Mac Arthura. Z uwagi na łatwość tworzenia podwójnych soli ze złotem i srebrem używany w dużych ilościach do galwanicznego pozłacania i posrebrzania. Jego rozcieńczony roztwór stosuje się do oczyszczania niewielkich srebrnych wyrobów takich jak filigranu czy posrebrzane tarcze zegarków. Zamienie z nim, wykorzystuje się tańszy ale tak samo skuteczny cyjanek sodu. Używany jest także jako składnik środków do odtłuszczania galwanicznego oraz w procesach miedziowania elektrolitycznego.
Cyjanek wapniowy Ca(CN)2 Inna nazwa czarny cyjanek, a wzór chemiczny to C2CaN2. Nieorganiczny związek chemiczny, sole kwasu cyjanowodorowego. Jest to substancja stała o barwie białej lub czarno-szarej. Hydrolizuje łatwo nawet w wilgotnym powietrzu, uwalniając cyjanowodór. Jest bardzo toksyczny. Stosowany m.in. przy rafinacji metali szlachetnych i jako składnik kąpieli galwanicznych do mosiądzowania.
Cynober Stosunkowo rzadki minerał z gromady siarczków składający się z siarczku rtęci. Jest kruchy, niekiedy strugalny, przezroczysty stosowano go jako naturalny czerwony barwnik, czasami używany do wyrobu biżuterii jako kamień ozdobny.
Czarny cyjanek Patrz cyjanek wapniowy.
Czerwień wenecka Patrz tlenek żelazowy.

– D –

Dekstryna Biały lub żółtawy proszek otrzymywany, jako wynik częściowego rozkładu skrobi, łatwo rozpuszczalny w wodzie, używany w emalierstwie jako środek wiążący oraz m.in. w produkcji nietoksycznych klejów biurowych.
Disiarczek węgla Patrz dwusiarczek węgla.
Dwusiarczek węgla CS2 Inaczej disiarczek węgla. Nieorganiczny związek chemiczny z grupy siarczków, siarkowy analog dwutlenku węgla, ma formę bezbarwnej łatwo lotnej cieczy o lekko słodkawym i przyjemnym zapachu. Trudno rozpuszcza się w wodzie, łatwo w benzenie, etanolu oraz eterach, bardzo łatwopalny. Opary dwusiarczku węgla mają dwukrotnie większą gęstość od powietrza i dlatego ścielą się po podłodze, jego temperatura samozapłonu jest niższa niż 100oC, z możliwością wybuchu par. Stosowany jako składnik galwanicznych kąpieli srebrowych.

– F –

Fluorek litu LiF Nieorganiczny związek chemiczny, sól litowa kwasu fluorowodorowego. Składnik lutówki do lutów glinowych.
Fluorek potasu KF Nieorganiczny związek chemiczny, sól potasowa kwasu fluorowodorowego. Jest trujący, szkodliwy przy wdychaniu i spożyciu, silnie żrący w kontakcie ze skórą może spowodować poważne oparzenia. Jego wodne roztwory trawią szkło. Składnik lutówki do lutów glinowych.
Fluorek sodu NaF Nieorganiczny związek chemiczny z grupy fluorków, sól kwasu fluorowodorowego i sodu. Ma postać bezbarwnego, krystalicznego ciała stałego o wysokiej temperaturze topnienia. Występuje w przyrodzie jako minerał villiaumit. Składnik lutówki do lutów glinowych.
Fluorek wapnia Patrz fluoryt.
Fluoryt CaF2 Inaczej fluorek wapnia. Szeroko rozpowszechniony minerał z gromady halogenków o powszechnie znanej zdolności do obniżania temperatur topnienia szeregu innych minerałów. Zastosowanie jego jako topnika opisał w roku 1529 Georgius Agricola
Fosforan amonowy (NH4)2HPO4 Wodorofosforan amonu jest to nieorganiczny związek chemiczny, wodorosól kwasu fosforowego i zasady amonowej. Bardzo dobrze rozpuszcza się wodzie, natomiast jest nierozpuszczalny w alkoholach, acetonie i ciekłym amoniaku. Stosowany do twardego lutowania, rozpuszcza w sobie tlenki metali. Przed zastosowaniem musi być starannie wysuszony, jego kryształy pozbywając się wody zmieniają się w biały proszek.
Fosforan sodowy Na3PO4 Nieorganiczny związek chemiczny, sól sodowa kwasu fosforowego, ma postać białych kryształów dobrze rozpuszczalnych w wodzie. Stosowany do twardego lutowania, rozpuszcza w sobie tlenki metali. Przed zastosowaniem musi być starannie wysuszony, jego kryształy pozbywając się wody zmieniają się w biały proszek. Używany m.in. jako składnik preparatów do odtłuszczania galwanicznego.
Fosforek miedzi Cu3P Otrzymywany jest przez ogrzanie fosforu w roztworze siarczanu miedzi, jest bardzo silnie odtleniający. Stosuje się go do przygotowywania stopów srebra, do odtlenienia tlenku miedzi znajdującego się w stopie srebrowym a będącego przyczyną powstawania wzdymek srebrnej blachy w takcie jej walcowania lub wyżarzania. W nieznacznych ilościach stosowany jest do sporządzania stopów białego złota niklowego. Sporządzając stopy z metali czystych, na 1 kg stopu, jego wystarczającą ilością jest 1 g a przy przetapianiu srebrnego złomu, na jego 1 kg, wystarczy od 5 do 10 g fosforku miedzi. Nie ma on żadnego wpływu na próbę stopu.

– G –

Glejta Odmiana tlenku ołowiu powstająca w trakcie prażenia ołowiu w temperaturze wyższej od jego temperatury topnienia o barwie żółtej lub żółtoczerwonej. Wykorzystywana jest w pozłotnictwie oraz przy produkcji szkła, bieli ołowianej i linoleum.
Grynszpan Cu(CH3COO)2 · Cu(OH)2 Jest to związek chemiczny, zasadowa sól miedzi i kwasu octowego. Powstaje w wyniku korozji miedzi w obecności kwasu octowego. Ma postać proszku, w odmianie zielonej nazywany jest „grynszpanem szwedzkim” a niebieskiej „grynszpanem francuskim”.
Guma copal Manila Jest to żywica pochodzenia naturalnego składająca się z żywic niektórych drzew tropikalnych spotykanych w różnych odmianach w krajach strefy podzwrotnikowej. Występuje w wielu formach od twardej do lepkiej substancji w kolorach od czarnego do żółtego i białego. Twardy żółty copal z wyglądu podobny jest do bursztynu z którym jest dość często mylony i nazywany jest „młodym bursztynem”. Jego powierzchnia poddana działaniu kropli acetonu lub chloroformu staje się lepka. Stosowany przez kultury prekolumbijskiej Mezoameryki, jako kadzidło a od XVIII w. używany w emalierstwie oraz jako składnik lakierów do drewna i werniksów.
Guma trangancka Guma otrzymywana z rośliny o nazwie traganek, znana była już w czasach biblijnych, otrzymywana z niedużego krzewu wysokiego na 40 cm, rośnie na półwyspie Synaj w korzeniach gromadzi płynną, gumowatą substancję. Traganek został silnie przetrzebiony i obecnie podlega prawnej ochronie. Stosowany w emalierstwie

– H –

Heksacyjanożelazian potasu Patrz żółta sól Gmelina.

– J –

Jod I Pierwiastek chemiczny jego nazwa pochodzi od starogreckiego ioeides – fioletowy. W temperaturze pokojowej występuje w postaci stałej, jako połyskliwa, niebiesko-czarna substancja krystaliczna sublimująca po podgrzaniu i dająca fioletowe opary o charakterystycznej drażniącej woni. Słabo rozpuszcza się w wodzie, ale jest dobrze rozpuszczalny w wodnym roztworze jodku potasu (płyn Lugola), a także w alkoholach, chloroformie i innych rozpuszczalnikach organicznych. Ma także zastosowanie w produkcji barwników w fotografii oraz w medycynie. W jubilerstwie używany jako składnik roztworów do oznaczania ciężaru właściwego.
Jodek metylu CH3I Organiczny związek chemiczny, jodowa pochodna metanu, bezbarwna ciecz, brunatniejąca pod wpływem światła. Substancja jest nierozpuszczalna w wodzie, rozpuszczalna w alkoholu etylowym i eterze. Stosowana jest w syntezie organicznej i przemyśle farmaceutycznym, a w jubilerstwie jako składnik roztworów do oznaczania ciężaru właściwego.
Jodek potasu KI Nieorganiczny związek chemiczny, sól potasowa kwasu jodowodorowego. Używany np. jako składnik roztworów barwiących srebro.
Jodoform CHI3 Organiczny związek chemiczny z grupy halogenków alkilu, jodowa pochodna metanu. Ma postać żółtej krystalicznej substancji o charakterystycznej woni, jest dobrze rozpuszczalny w eterze dietylowym, chloroformie, kwasie octowym, siarczku węgla. Stosowany m.in. jako środek antyseptyczny, a w jubilerstwie jest składnikiem roztworów do oznaczania ciężaru właściwego kamieni szlachetnych i ozdobnych.

– K –

Kalafonia Jest to miękka żywica drzew iglastych głównie sosny, pozostała po oddestylowaniu terpentyny. Jest krucha, bardzo łamliwa, szklista, półprzezroczysta, o barwie od żółtej poprzez ciemnoczerwoną aż do ciemnobrązowej, ma charakterystyczny żywiczny zapach. Jest też łatwotopliwa i łatwopalna. Dobrze rozpuszcza się w większości rozpuszczalników organicznych. Nie rozpuszcza się w wodzie, zmydlają ją gorące roztwory zasad. Stosowana, jako lutówka w lutowaniu ołowiu i elektronice.
Kamień piekielny Patrz azotan srebra.
Kamień winny Patrz kwaśny winian potasu.
Karmin Naturalny barwnik o kolorze nasyconej, głębokiej czerwieni, otrzymywany był z czerwia żerującego na kaktusach meksykańskich o nazwie koszenila. Używany w emalierstwie oraz przy produkcji farb do barwienia tkanin oraz barwienia preparatów farmaceutycznych i żywności.
Koperwas Patrz siarczan miedzi.
Koperwas żelazny Patrz siarczan żelazowy.
Kwas arsenowy H3AsO4 Nieorganiczny związek chemiczny z grupy kwasów tlenowych. Jest kwasem trójprotonowym o mocy zbliżonej do kwasu fosforowego. Przyjmuje postać białych, półprzeźroczystych, higroskopijnych kryształów, bardzo dobrze rozpuszczalnych w wodzie, jest silnie trujący. Używany m.in. w trakcie barwnego złocenia galwanicznego.
Kwas azotowy HNO3 Nieorganiczny związek chemiczny. Bezbarwna ciecz, w czasie dłuższego przechowywania ulega częściowemu rozkładowi i zabarwia się na żółto lub brązowo. Przyspieszenie jego rozkładu powoduje podwyższona temperatura a także działanie światła. Należy go przechowywać w ciemnych kwasoodpornych pojemnikach z dala od metali i materiałów palnych. Jest bardzo szkodliwy dla zdrowia. W sprzedaży dostępny jest kwas azotowy o ciężarze właściwym od 1,30 do 1,50 g/cm3 i temperaturze wrzenia wynoszącej około 92oC. Zalicza się go do grupy silnych kwasów, rozkłada wiele substancji organicznych i rozpuszcza większość metali z wyłączeniem złota i platyny. Srebro i miedź w temperaturze pokojowej w kontakcie z nim zachowują obojętność i dopiero po ogrzaniu rozpuszczają się wydzielając tlenek azotu. Tlenek azotu znacznie przyśpiesza rozpuszczanie metali, na które kwas azotowy ich pozbawiony całkowicie nie działa. Uwalniane w czasie rozpuszczania metali, tlenki azotu, działają niszcząco na drogi oddechowe i płuca. Rozpuszczanie metali z jego użyciem można prowadzić wyłącznie w dygestorium bądź pod bardzo wydajnym wyciągiem wydalającym szkodliwe gazy do komina. Kwas azotowy trwale barwi na żółto wszystkie substancje organiczne w tym m.in. skórę, włosy czy wełnę. Zabarwienia tego nie daje się usunąć żadnymi środkami i schodzi ono dopiero wraz z naskórkiem.
Kwas borny Patrz kwas borowy.
Kwas borowy H3BO3 Inaczej kwas borny lub ortoborowy. Nieorganiczny związek chemiczny, słaby kwas występujący w przyrodzie, jako minerał sassolin. Uzyskiwany jest z gorących par wydobywających się w okolicach wulkanicznych   fumarolach, czyli miejsc wyziewów wulkanicznych lub w reakcji gorącego roztworu boraksu z mocnymi kwasami, jako wytrącany z roztworu po jego ochłodzeniu. Ma postać cienkich blaszek podobnych w dotyku do mydła. Stopiony jest nielotny, dlatego ogrzewany razem z solami umożliwia łatwe usuwanie z nich bezwodników kwasowych. Właściwość ta wykorzystywana jest do zabezpieczenia przed utratą połysku uprzednio polerowanych, a następnie żarzonych wyrobów ze złota. Podobnie jak inne związki boru, barwi płomień na kolor zielony Stosowany także jako składnik mas formierskich i kąpieli galwanicznych oraz jako lutówka.
Kwas chlorozłotowy HAuCl4 (AuCl3·HCl) Nieorganiczny związek chemiczny z grupy kwasów. Ma postać żółtych igiełkowatych kryształów. Redukowany do metalu tworzy roztwory koloidalne zabarwione na czerwono, fioletowo, niebiesko. Wykorzystywany jest jako elektrolit do złocenia oraz elektrolitycznej rafinacji złota. Jego sól sodowa tzw. sól złota   czterozłocian sodowy, stosowano do tonowania odbitek fotograficznych oraz jako lek przeciw kile.
Kwas cytrynowy C6H8O7 Organiczny związek chemiczny z grupy hydroksykwasów karboksylowych, występuje w niewielkich ilościach w większości organizmów żywych, a w większych ilościach w niektórych owocach, np. w cytrynach. Stosowany do czyszczenia wyrobów wykonanych ze srebra, aby wzmocnić jego działanie należy go pogrzać do temperatury od 60 do 80oC.
Kwas etanowy Patrz kwas octowy.
Kwas fluorowodorowy HFaq Nieorganiczny związek chemiczny, kwas beztlenowy, będący roztworem fluorowodoru w wodzie. Bezbarwna ciecz, dymiąca na powietrzu o ostrym, duszącym zapachu, jest to rozpuszczony w wodzie gaz fluorowodorowy. Roztwarza większość metali oprócz złota, platyny, osmu, wolframu, renu i ołowiu. Jest niezwykle szkodliwy dla zdrowia, uszkadza wewnętrzne organy i tworzy na ciele bolesne ciężko gojące się rany. Rozpuszcza szkło, dlatego nie można go magazynować w pojemnikach wykonanych z tego materiału a w naczyniach wykonanych z kauczuku lub parafiny. Ponieważ nie rozpuszcza ołowiu, umożliwia wykonywanie wybranych zabiegów w pojemnikach z niego wykonanych. Wykorzystywany jest także m.in. do trawienia szkła i produkcji freonów oraz z uwagi na działanie bakteriobójcze, jego rozcieńczony roztwór używany jest do celów dezynfekcyjnych. Stosuje się go w pracach emalierskich i do badania kamieni szlachetnych.
Kwas fosforowy H3PO4 Inaczej kwas ortofosforowy. Nieorganiczny związek chemiczny z grupy kwasów tlenowych, składnik kwasów nukleinowych. Czysty 100 % w temperaturze pokojowej ma postać białego, krystalicznego ciała stałego o temperaturze topnienia 42,3oC, dobrze rozpuszczalnego w wodzie, stężony w ok. 80 % jest oleistą cieczą. Stosowany jest też do wytwarzania fosforanowych powłok ochronnych na metalach i jako płyn do lutowania.
Kwas metanokarboksylowy Patrz kwas octowy.
Kwas octowy CH3COOH Inaczej kwas etanowy lub metanokarboksylowy. Związek organiczny z grupy kwasów karboksylowych. W czystej postaci jest bezbarwną, żrącą cieczą, bardzo higroskopijną. W wilgotnym pomieszczeniu pochłania wilgoć z powietrza ochładzając się znacznie. Gdy w pomieszczeniu jest duża wilgotność, czysty kwas octowy może zestalić się po otwarciu naczynia, w którym jest przechowywany. W temperaturze poniżej 16oC, tworzy kryształy podobne do lodu, dlatego czysty kwas nazywany jest czasem kwasem octowym lodowatym. Używany np. jako składnik preparatów barwiących srebro.
Kwas ortoborowy Patrz kwas borowy.
Kwas ortofosforowy Patrz kwas fosforowy.
Kwas siarkowy H2SO4 Inaczej olej szklany, a jego dawna nazwa dla stężonego kwasu to witriol. Nieorganiczny związek chemiczny z grupy tlenowych kwasów siarki. Jeden z najmocniejszych kwasów   wszystkie układy o działaniu większym od 100 % kwasu siarkowego, nazywa się superkwasami. W stanie czystym jest gęstą, oleistą cieczą cięższą od wody o ciężarze właściwym 1,83 g/cm3 i o temperaturze wrzenia wynoszącej około 280oC. Jego zasadniczym zastosowaniem jest wygotowywanie wyrobów złotych i srebrnych, czyli tak zwane bejcowanie. Wykonuje się je w pojemnikach kamionkowych o glazurze niewrażliwej na działanie kwasu, bądź w pojemnikach miedzianych słabo reagujących z kwasem. Pojemniki miedziane jednakże z czasem ulegają zniszczeniu, ale ich zaletą jest skrócenie czasu wygotowywania wyrobów. Rozcięczając kwas siarkowy z wodą, szczególnie w szklanych pojemnikach, trzeba uwzględnić silne wydzielanie ciepła. Wykonuje się je bardzo ostrożnie, dolewając niewielkim strumieniem kwas do wody, bez przerwy mieszając. Działanie odwrotne, czyli dodawanie wody do kwasu, może być przyczyną pęknięcia szklanego pojemnika będącego wynikiem gwałtownego zwiększenia temperatury roztworu a w skrajnych sytuacjach nawet wybuchu, następującego wskutek nagłego wytworzenia się wielkiej ilości pary wodnej. Para wodna raptownie ulatująca z pojemnika przenosi ze sobą kwas siarkowy, mogący być powodem dokuczliwych poparzeń oraz nawet utraty wzroku. Rozcieńczony w stosunku 1:3, nie wytwarza trujących oparów i przy krótkim kontakcie nie uszkadza naskórka ale niszczy ubrania. Stężony jest o wiele niebezpieczniejszy, niszczy skórę, powodując powstawania bolesnych i ciężko gojących się ran. Rozlany na ubraniu kwas siarkowy lub inny, neutralizuje się amoniakiem i następnie przemywa starannie wodą. Do trawienia stosuje się roztwór z technicznego kwasu siarkowego o wiele tańszy od chemicznie czystego.
Kwas solny HCI Inna nazwa zajzajer. Nieorganiczny związek chemiczny z grupy kwasów beztlenowych, będący roztworem wodnym gazu chlorowodorowego. W stanie czystym   stężonym jest bezbarwny a tzw. surowy, czy też techniczny przybiera lekkie żółte zabarwienie, będące wynikiem obecności niewielkiej ilości rozpuszczonego w nim żelaza. Stężony ma ciężar właściwy 1,19 g/cm3, temperaturę wrzenia 83,7oC, silnie dymi na powietrzu. Jego działanie wydaje się mniej groźne od kwasu azotowego gdyż nie barwi skóry czy też od kwasu siarkowego, bo nie niszczy ubrania. Ma jednak bardzo niszczące działanie na drogi oddechowe. Z tego powodu musi być magazynowany w szczelnie zamkniętych pojemnikach a wszelkie prace szczególnie ze stężonym kwasem przeprowadzać należy pod wydajnym wyciągiem. Nie może być przechowywany w pomieszczeniach z żelaznymi narzędziami gdyż poddaje wówczas ich silne rdzewienie. W dużej ilości zastosowań np. do sporządzania kwasu lutowniczego celowym jest używanie kwasu tańszego   technicznego. Kwas solny zmieszany z kwasem azotowym w stosunki 3:1 daje wodę królewską, będącą silnym rozpuszczalnikiem złota i platyny. Samodzielnie dobrze rozpuszcza cynk, glin i cynę, natomiast nie rozpuszcza srebra i ołowiu. Wykorzystuje się go także do strącania chlorku srebra z azotanu srebra, do czyszczenia metali oraz w czasie lutowania cynku i żelaznych wyrobów cynkowanych.
Kwas szczawiowy C2H2O4 Organiczny związek chemiczny, bardzo prosty kwas dikarboksylowy, zawierają go rośliny takie jak np. szczaw i rabarbar. Ma postać białych kryształów, rozpuszcza się w wodzie, oraz rozpuszczalnikach organicznych takich jak etanol, czy eter dietylowy. Stosowany jest m.in. do usuwania rdzy oraz strącania złota w procesach rafinacji metali szlachetnych.
Kwaśny siarczan sodu Patrz wodorosiarczan sodu.
Kwaśny winian potasu KC4H5O6 Inaczej tartarus, wodorowinian potasu lub kamień winny. Sól kwasu winowego, słabo rozpuszczający się w wodzie i alkoholu, przyjmuje postać białego lub prawie białego, krystalicznego proszku lub bezbarwnych, lekko matowych kryształów. Stosowany m.in. jako składnik kąpieli barwiących srebro. Wykorzystywany także przy stapianiu metali szlachetnych.

– L –

Lapis Patrz azotan srebra.

– Ł –

Ług sodowy Patrz zasada sodowa.

– M –

Masło antymonowe Patrz chlorek antymonu.
Mastyks Miękka, aromatyczna żywica naturalna, pozyskiwana z balsamu wyciekającego z drzewa pistacji kleistej, rosnącego w obszarze śródziemnomorskim. Od czasów antycznych znane są jego właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze. Żucie i gryzienie mastyksu było popularne już w Starożytnej Grecji. Stosowany w produkcji likierów (Mastichato), deserów, napojów orzeźwiających, gum do żucia, słodyczy, lodów, pieczywa, a nawet sera. Używany także do sporządzania werniksu oraz sklejania płócien oraz w emalierstwie.
Metafosforan sodu NaPO3 W stanie ciekły rozpuszcza w sobie tlenki metali, łatwo topi się w wysokiej temperaturze. Stosowany jest do lutowania bardzo trudno spływającym lutem twardym. Przed użyciem trzeba go dobrze wygrzać, by pozbyć się z niego wody krystalizacyjnej, bądź trzymać na powietrzu w suchym miejscu, aż do rozpadnięcia się na proszek który stosowany jest do lutowania.

– N –

Nadmanganian potasu KMnO4 Nieorganiczny związek chemiczny, sól potasowa kwasu nadmanganowego. Ma postać ciemnofioletowych kryształów o metalicznym połysku. z uwagi na swą trwałość, łatwość manipulacji i silne własności utleniające, wykorzystywany powszechnie w rozmaitych dziedzinach w tym jako składnik mieszanin barwiących miedź oraz jej stopy.
Nadtlenek wodoru H2O2 Inaczej woda utleniona. Nieorganiczny związek chemiczny z grupy nadtlenków, jedna z reaktywnych form tlenu. Czysty jest bardzo nietrwały i ulega rozkładowi egzotermicznemu, mającym nierzadko przebieg wybuchowy. Łatwo reaguje z wieloma metalami i ulega rozkładowi w kontakcie ze szkłem. Stosowany jest jako 30 % roztwór nazywany perhydrolem, mającym postać bezbarwnego płynu w stanie stężonym barwiącym na biało skórę i mającym działanie żrące. Stosuje się go do redukcji złota z roztworów alkaicznych. Rozcieńczony 3 % roztwór stosowany jest do odkażania ran ma działanie dezynfekujące.

– O –

Octan amylu CH3(CH2)3OAc Inaczej octan pentylu. Inne wzory; CH3CH2CH2CH2OAc, wzór sumaryczny C7H14O2. Organiczny związek chemiczny, ester kwasu octowego oraz pentanolu, ciecz o zapach podobnym do bananów i jabłek. Jest izomerem octanu izoamylu. Jego temperatura wrzenia to 149oC. Łatwo miesza się z alkoholem etylowym i eterem dietylowym. Stosowany w przemyśle perfumeryjnym oraz jako rozpuszczalnik do lakierów i celuloidu. Składnik capon-u.
Octan miedzi Cu(CH3COO)2 Inne wzory; (CH3COO)2Cu (bezwodny) Cu(CH3COO)2·H2O (jednowodny), wzór sumaryczny C4H6O4Cu. Jest to organiczny związek chemiczny, sól kwasu octowego i miedzi o postaci ciemnozielonego proszku (bezwodny) lub zielononiebieskich kryształów (jednowodny). Występuje w przyrodzie jako bardzo rzadki minerał. Wchodzi w skład grynszpanu tj. zielononiebieskiego proszku, będącego zasadową solą miedzi i kwasu octowego, powstającą w wyniku korozji miedzi w obecności kwasu octowego. Wykorzystywany np. do przygotowywania kąpieli galwanicznych.
Octan ołowiu C4H6O4Pb Organiczny związek chemiczny, sól kwasu octowego i ołowiu jak większość związków ołowiu jest silnie toksyczny. z powodu słodkiego smaku niekiedy nazywany cukrem ołowianym. Składnik m.in. roztworów barwiących stopy miedzi.
Octan sodu C2H3NaO2 Organiczny związek chemiczny z grupy octanów, dobrze rozpuszczalna w wodzie, sól kwasu octowego i zasady sodowej. Lekko pachnie kwasem octowym. Wykorzystywana np. do sporządzania roztworów barwiących srebro.
Olej szklany Patrz kwas siarkowy.
Ozokeryt Patrz wosk ziemny.

– P –

Potaż Patrz węglan potasowy.

– S –

Saletra chilijska Patrz azotan sodu.
Saletra indyjska Patrz azotan potasu.
Saletra potasowa Patrz azotan potasu.
Saletra sodowa Patrz azotan sodu.
Salmiak Patrz chlorek amonu.
Siarczan glinowy Al2(SO4)3 Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu siarkowego i glinu, otrzymywany w wyniku reakcji kwasu siarkowego na wodorotlenek glinu, boksyty oraz inne związki glinu, występuje naturalnie jako minerał alunogen. Wykorzystywany do sporządzania mieszanin barwiących miedź.
Siarczan glinu potasu Patrz ałun.
Siarczan magnezu MgSO4 Inaczej sól gorzka. Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu siarkowego i magnezu. Biała, dobrze rozpuszczalna w wodzie substancja drobnokrystaliczna. W stanie bezwodnym wykazuje silne właściwości higroskopijne. Składnik galwanicznych kąpieli.
Siarczan miedzi CuSO4 Inaczej koperwas lub siny kamień. Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu siarkowego i miedzi na II stopniu utlenienia. Pięciowodny siarczan miedzi (II) występuje naturalnie jako minerał chalkantyt. W temperaturze pokojowej jest silnie higroskopijny, dobrze rozpuszcza się w wodzie, a jego roztwór ma odczyn lekko kwaśny. Jego bezwodna forma ma barwę białą. Pentahydrat siarczanu miedzi o wzorze CuSO4·5H2O nazywany także witriolem. Ma mocno niebieski kolor po ogrzaniu do 197oC staje się bezwodny. Stosowany m.in. w rafinacji miedzi, jako składnik kąpieli galwanicznych do miedziowania oraz składnik roztworów barwiących srebro, miedź i jej stopy.
Siarczan niklu NiSO4 Nieorganiczny związek chemiczny, sól niklowa kwasu siarkowego. Ma postać żółtych regularnych kryształów łatwo rozpuszczalnych w wodzie. Jego heksahydrat, ma formę niebieską, powyżej 53,3 oC zmienia się w zieloną. Występuje w postaci siedmiowodnej jako minerał morenozyt. Składnik galwanicznych kąpieli niklowych oraz preparatów barwiących srebro i miedź.
Siarczan potasowy KHSO4 Nieorganiczny związek chemiczny, inaczej wodorosiarczan (kwaśny siarczan) potasowy, sól potasowa kwasu siarkowego. Tworzy bezbarwne przezroczyste kryształy rombowe, łatwo rozpuszczalne w wodzie, topiące się w 219oC. W wyższej temperaturze przekształca się w pirosiarczan a następnie w siarczan obojętny z wydzieleniem SO. Wykorzystywany m.in. jako składnik mieszanin do barwienia złota.
Siarczan żelazowy FeSO4 Inaczej koperwas żelazny. Nieorganiczny związek chemiczny, sól żelaza i kwasu siarkowego. Uzyskiwany przez częściowe wyprażanie pirytu. W sprzedaży występuje pod postacią jasnozielonych kryształów. Wietrzejąc pokrywa się warstwą zasadowego siarczanu żelazowego. Korzysta się z niego przy rafinacji metali szlachetnych do wydzielenia złota z jego roztworów. Stosowany do tego, nie może mieć zawiesiny nierozpuszczalnej, jeśli roztwór zabarwi się na żółto i ma mętną zawiesinę, trzeba dodać parę kropel kwasu siarkowego bądź solnego, aż do momentu całkowitego wyklarowania się cieczy.
Siarczek potasu K2S Nieorganiczny związek chemiczny z grupy siarczków, sól kwasu siarkowodorowego i potasu. Stosowany w odzyskiwaniu srebra z kąpieli fotograficznych.
Siny kamień Patrz siarczan miedzi.
Soda amoniakalna Patrz węglan sodowy.
Soda kalcynowa Patrz węglan sodowy.
Soda kaustyczna Patrz zasada sodowa.
Soda żrąca Patrz zasada sodowa.
Sól gorzka Patrz siarczan magnezu.
Sól kuchenna Patrz chlorek sodu.
Srebro rogowe Patrz chlorek srebra.
Stop potażu i siarki Patrz wątroba siarczana.
Sublimat Patrz chlorek rtęci.
Szelak Szelak jest to odmiana żywicy naturalnej, pozyskiwanej z wydzieliny owadów zwanych czerwcami, żyjących na drzewach, zwanych popularnie szelakowymi w Indiach i Tajlandii. W zależności od rodzaju drzewa, szelak ma kolor od żółtego do czerwono-brązowego. Jest to półprodukt z którego po oczyszczeniu i wybieleniu produkuje się szelak pomarańczowy i bezbarwny. Ma on postać błony, która jest cięta na mniejsze kawałki. Stosowany w emalierstwie, używany też jako barwnik do farbowania ubrań oraz jako środek do wykończania powierzchni mebli, a także składnik werniksów, laku i lakieru lutniczego oraz w zegarmistrzostwie, jako klej.
Szkło wodne Roztwór wodny krzemianów sodu, potasu lub sodu i potasu o zmiennym składzie i wzorze ogólnym. Powstaje w wyniku reakcji stopionego wodorotlenku sodu lub węglanu sodu, bądź wodorotlenku potasu lub węglanu potasu z krzemionką. Wykorzystywane jako składnik preparatów do odtłuszczania galwanicznego.
Szlamowana kreda Patrz biel wiedeńska.

– T –

Tartarus Patrz kwaśny winian potasu.
Terpentyna Jest to mieszanina terpenów cechująca się intensywnym zapachem. Ma postać bezbarwnej lub żółtej, łatwopalnej i źle rozpuszczalnej w wodzie cieczy. Rozpuszcza tłuszcze, parafiny, żywice i inne substancje organiczne. Temperatura zapłonu wynosi 30 – 46oC (mierzona w zamkniętym tyglu), a temperatura samozapłonu 220 – 255oC. Otrzymuje się ją z żywicy drzew iglastych, głównie sosny, przez destylację z parą wodną lub ekstrakcję benzyną karpiny sosnowej. Pozostałością stałą tego procesu jest kalafonia. Działa drażniąco i jest szkodliwa, a jej spożycie może trwale uszkodzić płuca.
Terpentyna wenecka Inaczej balsam modrzewiowy. Jest to gęsta, bardzo lepka ciecz o konsystencji świeżego miodu i barwie od słomkowej do jasnobrązowej o specyficznym ziołowo-żywicznym zapachu. Rozpuszcza się w alkoholu etylowym, olejku terpentynowym, acetonie i benzenie, a na gorąco miesza się z olejami. W wodzie jest praktycznie nierozpuszczalna. Na wolnym powietrzu wysycha, tworząc twardą, przejrzystą, trudno rozpuszczalną masę o zielonkawo-miodowym odcieniu. Stosowana jako składników werniksów malarskich oraz laków kwasoodpornych w grafice warsztatowej. Jest także często używana w konserwatorstwie do tzw. dublowania podłoży malarskich oraz w emalierstwie.
Tiosiarczanu sodu Na2S2O3 Nieorganiczny związek chemiczny, sól nietrwałego kwasu tiosiarkowego i sodu, jest to białe, bezwonne, krystaliczne ciało stałe, rozpuszcza się w wodzie. Zwykle występuje jako pentahydrat, Na2S2O3·5H2O będący w temperaturze pokojowej bezbarwnym, krystalicznym ciałem stałym. Po wrzuceniu do cieczy jednego kryształku, natychmiast odrastają od niego następne. Równocześnie wydziela się ciepło ogrzewając się do temperatury około 45oC. Stosowany jako składnik galwanicznych kąpieli srebrowych oraz preparatów barwiących stopy miedzi.
Tlenek chromu CrO3 Inaczej bezwodnik chromowy. Nieorganiczny związek chemiczny z grupy tlenków kwasowych w którym chrom występuje na VI stopniu utlenienia. Dobrze rozpuszcza się w wodzie, tworząc występujący wyłącznie w roztworze żółty kwasu chromowy. Rozpuszczony w małej ilości wody daje pomarańczowe polikwasy. Jest silnym utleniaczem. W temperaturze pokojowej ma formę ciemnoczerwonych, higroskopijnych kryształów, płatków lub proszku. Temperatura topnienia wynosi od 196 do 197oC, powyżej niej jest lotny. Stosowany m.in. jako składnik kąpieli galwanicznych.
Tlenek chromowy Cr2O3 Inaczej zieleń chromowa lub też tlenek chromu. Nieorganiczny związek chemiczny z grupy tlenków chromu w którym chrom znajduje się na III stopniu utlenienia. W temperaturze pokojowej ma postać stałą, drobnokrystaliczną o szarozielonej barwie, jest nierozpuszczalny w wodzie. Ma właściwości amfoteryczne. Rozpuszcza się pod wpływem mocnych zasad, a także w kwasach. Składnik kąpieli galwanicznych.
Tlenek żelazowy Fe2O3 Inaczej czerwień wenecka. Nieorganiczny związek chemiczny z grupy tlenków. Uzyskiwany z roztworów utlenionych siarczanu żelazowego przez strącanie wapnem lub częściej przez suchą destylację zasadowego siarczanu żelazowego. Jest bardzo dobrym środkiem do polerowania metali szlachetnych.
Tri Patrz trójchloroetylen.
Triklor Patrz trójchloroetylen.
Trójchloroetylen C2HCI3 Inaczej triklor lub tri. Organiczna substancja płynna, lotna, bezbarwna, niepalna, niewybuchowa o zapachu chloroformu. Temperatura wrzenia 87oC, trudno rozpuszczalna w wodzie, dobrze rozpuszczalna w alkoholu etylowym, eterze dietylowym, benzynie. Rozpuszcza wszystkie tłuszcze i żywice. Wchłania się przez płuca lub przewód pokarmowy. Inne wzory chemiczne to CHCl=CCl2. Stosowana jako rozpuszczalnik organiczny do odtłuszczania wyrobów przed ich galwanicznym platerowaniem i barwieniem.

– U –

Ultramaryna Niebieski pigment mineralny pochodzenia naturalnego lub syntetycznego o dość zmienny składzie chemicznym. Stosowany w emalierstwie oraz do produkcji farb, lakierów oraz jako środek barwiący wielu innych substancji w tym także, jako wybielacz optyczny.

– W –

Wapno wiedeńskie Drobno zmielony świeżo wypalony wapień. Bez piaskowy tlenek wapnia z domieszką tlenków np. magnezowego, silnie higroskopijny. Dawniej otrzymywany z bardzo czystego wapna palonego zalewanego wodą – „gaszonego” i mieszanego, aż do uzyskania masy dającej się formować w bryłki. Następnie suszonego w drewnianych podkładkach. Wówczas pochłaniając z powietrza dwutlenek węgla, zamienia się w wapno wiedeńskie. Stosowane do oczyszczania metali szlachetnych.
Wątroba siarczana K2S4 Mieszanina powstająca przy topieniu alkaliów lub węglanów alkalicznych z siarką bez dostępu powietrza (uzyskiwana w drodze stapiania potażu z siarką). W jej skład wchodzą siarczki, wielosiarczki oraz tiosiarczany alkaliczne Ma brunatna, szarobiałą, niekiedy czerwonawą barwę. Uzyskuje się ją w wyniku połączenia ze sobą 1 części sproszkowanej siarki i 2 części potażu tj. węglanu potasowego, następnie ogrzewanych i w tym czasie ciągle mieszanych przez 20 do 25 minut, aż do całkowitego stopienia się ze sobą składników i uzyskania masy o kolorze szarobrązowym o silnym zapachu siarkowodoru. Topienie prowadzi się w stalowym pojemniku takim jak choćby puszka po konserwie, miesza stalowym prętem, a ogrzewa na płycie elektrycznej, ponieważ otwarty ogień np. gazowy może zapalić siarkę. Tak przygotowaną masę wylewa się na żeliwną lub ceramiczną płaszczyznę i po zestaleniu oraz wychłodzeniu rozkrusza na kawałki i trzyma w szczelnie zamkniętym szklanym naczyniu. Wątroba siarczana cechuje się higroskopijnością, dobrze absorbuje wodę zawartą w powietrzu w wyniku, czego traci swe własności. Roztwór do pracy przygotowuje się na bieżąco rozpuszczając 10 do 20 g wątroby siarczanej w 1 litrze wody i przechowuje nie dłużej niż przez jedną dobę. Używana do barwienia srebra. Stosowana do „starzenia” lub oksydowania srebrnych przedmiotów.
Węglan amonu (NH4)2CO3 Nieorganiczny związek chemiczny z grupy węglanów, sól kwasu węglowego i amoniaku. W temperaturze pokojowej związek ten tworzy bezbarwne kryształy rozpuszczalne w wodzie. Jest nietrwały w temperaturze 58oC ulega rozkładowi. Stosowany np. jako składnik mieszanin do barwienia srebra.
Węglan miedzi CuCO3 Nieorganiczny związek chemiczny, sól miedzi na II stopniu utlenienia i kwasu węglowego o niebieskozielonej barwie, występuje w przyrodzie, jako minerał malachit. Wykorzystywany, jako składnik kąpieli czyszczących w technice niello oraz w pirotechnice do barwienia płomienia na niebiesko
Węglan ołowiawy Patrz biel ołowiana.
Węglan potasowy K2CO3 Inaczej potaż. Nieorganiczny związek chemiczny, sól potasowa kwasu węglowego. W temperaturze pokojowej ma postać białego ciała krystalicznego, dobrze rozpuszczalnego w wodzie o temperaturze topnienia wynoszącej 891oC. W mieszanie odwodnionego boraks wyżarzonego w soli kuchennej stosowany do lutowania srebrnych przedmiotów.
Węglan sodowy Na2CO3 Inaczej soda kalcynowa lub amoniakalna. Nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu węglowego i sodu. Soda kalcynowa bezwodna stosowana jest do szlakującego topienia metali szlachetnych. Szlakuje głównie krzemionkę, czyli piasek i tlenek gliny. Używa się jej także do wydzielania srebra z chlorku srebra, ponieważ w stanie stopionym odbiera chlor. Wymieszana z potażem ma jeszcze lepsze własności, ponieważ jej stop jest łatwiej płynny. Do jej uzyskiwana wykorzystuje się głównie proces Solvaya, czyli amoniakalny. Soda w wielkich ilościach stosowana jest do produkcji szkła i mydła, do zmiękczania wody i wielu innych przemysłowych procesów chemicznych oraz składnik kąpieli galwanicznych a także w trakcie odzyskiwania złota i srebra z kąpieli galwanicznych.
Węglan wapnia Patrz biel wiedeńska.
Witriol Patrz kwas siarkowy. Nazwą tą także określano uwodnione siarczany metali dwuwartościowych takich jak; witriol żelazny – siedmiowodny siarczan żelaza(II) FeSO4·7H2O, czy witriol miedzi – pięciowodny siarczan miedzi(II)  CuSO4·5H2O.
Woda amoniakalna NH3·H2O Zwyczajowa nazwa roztworu amoniaku w wodzie o charakterystyczny ostrym, amoniakalnym zapachu. Wykorzystywana np. do sporządzania roztworów barwiących srebro.
Woda królewska Łacińska nazwa aqua regia. Mieszanina trzech części kwasu solnego i jednej części kwasu azotowego. Nazwa pochodzi od jej zdolności łatwego rozpuszczania „króla metali”, czyli złota. Rozpuszcza także platynę. Alchemicy sporządzali ją rozpuszczając salmiak w kwasie azotowym. Należy ją przygotowywać tuż przed użyciem, ponieważ długie jej przechowywanie powoduje jej rozkład, zmniejszający efektywność działania. Rozpuszczając metale wydziela trujący gaz - chlor, co powoduje konieczność wykonywania tej pracy pod bardzo wydajnym wyciągiem oraz wymaga dobrego przewietrzenia pomieszczenia.
Woda utleniona Patrz nadtlenek wodoru.
Wodorosiarczan sodu NaHSO4·H20 Inaczej kwaśny siarczan sodu. Nieorganiczny związek chemiczny, wodorosól sodowa kwasu siarkawego. Jest niepalny, dobrze rozpuszczalny w wodzie i nierozpuszczalny w alkoholu. Ma postać bezbarwnych, przezroczystych kryształów, łatwo rozpuszczalnych w wodzie. Ogrzewany rozkłada się wydzielając szkodliwy dwutlenek siarki (SO2), powodując podrażnienie dróg oddechowych, kaszel i duszności. W przypadku spożycia powoduje pieczenie przełyku i ustach. Stosowany, jako konserwant i składnik galwanicznych kąpieli.
Wodorowinian potasu Patrz kwaśny winian potasu.
Wosk ziemny Inaczej ozokeryt. Parafina rodzima, jest to naturalna mieszanina stałych węglowodorów głównie parafinowych o barwie czarnej, brązowej, zielono-brązowej lub żółtej ma połysk żywiczny, jest plastyczny, jego temperatura topnienia wynosi około 50oC. Nie rozpuszcza się w wodzie, natomiast jest rozpuszczalny w rozpuszczalnikach węglowodorowych. Miał szerokie zastosowanie, używano go między innymi do wyrobu świec, past, smarów czy kalki. Używany także jako składnik barwnych kąpieli złotowych.
Wosk złotniczy Jest to mieszanina złożona z równych części octanu miedziowego, saletry potasowej, siarczanu żelazowego, soli kuchennej, salmiaku, rozpuszczonych w kwasie chlebowym lub innym kwasie spożywczym o gęstości śmietany. Sporządza się ją najczęściej z 10 części białego bądź żółtego wosku, 3 części zasadowego octanu miedzi tzw. „grynszpanu”, 2 części siarczanu miedzi oraz 0,5 części boraksu. Trzy ostatnie związki chemiczne ucierane są starannie w moździerzu na proszek, osłaniając nos i usta przed kontaktem ze szkodliwym grynszpanem. Następnie w czystym naczyniu stapia się wosk i dodaje do niego uzyskany proszek. Dokładnie wymieszaną mieszaninę by zapobiec jej krystalizacji przelewa się do zimnego pojemnika.

– Z –

Zajzajer Patrz kwas solny.
Zasada sodowa NaOH Inaczej soda żrąca, soda kaustyczna lub ług sodowy. Nieorganiczny związek chemiczny z grupy wodorotlenków, należący do najsilniejszych zasad. Przyjmuje postać bezbarwnych kryształów, pastylek lub płatków, jest śliska w dotyku i powoduje oparzenia. w wodzie rozpuszcza się bardzo dobrze, wydzielając znaczne ilości ciepła, tworząc silnie żrącą, bezbarwną, bezzapachową i niepalną ciecz, reagującą z kwasami, tlenkami niemetali i wodorotlenkami amfoterycznymi, tworząc z nimi sole sodowe. Na metale działa korodująco, szczególnie w obecności wilgoci. Łatwo reaguje z metalami o własnościach amfoterycznych takimi jak glin i tworząc z nim odpowiednio gliniany oraz wydzielając wodór. Tworzy sole ze słabymi kwasami organicznymi. Niemetale pod jej działaniem ulegają dysproporcjonowaniu, siarka rozpuszcza się tworząc siarczek i siarczyn. Stosowana m.in. jako składnik preparatów do odtłuszczania galwanicznego i barwienia złota oraz żelaza.
Zieleń chromowa Patrz tlenek chromowy Cr2O3.
Zieleń paryska Patrz zieleń szwajnfurcka.
Zieleń szwajnfurcka 3Cu(AsO2)2 · Cu(CH3COO)2 Inaczej zieleń paryska. Organiczny związek chemiczny, sól podwójna kwasu octowego, kwasu metaarsenowego(III) i miedzi na +2 stopniu utlenienia. Zielone krystaliczne ciało stałe, słabo rozpuszczalne w wodzie. Wykorzystywana jako insektycyd do zwalczania np. stonki ziemniaczanej oraz jako środek bakteriobójczy do konserwacji drewna. Używana w emalierstwie.

– Ż –

Żelazocyjanek potasowy K4[Fe(CN)6] Nieorganiczny związek chemiczny z grupy żelazocyjanków, sól kompleksowa. z wody krystalizuje tworząc cytrynowożółte kryształy trójhydratu. Nie rozpuszcza się w etanolu, dobrze rozpuszczalna w wodzie. Roztwór pod wpływem światła słonecznego powoli przebarwia się na niebiesko w wyniku powstawania błękitu pruskiego. Sól uwodniona traci wodę w temperaturze od 60 do 80oC. Jest trwały termicznie, ulega rozkładowi do wielu produktów w temperaturze czerwonego żaru nie osiągając temperatury topnienia. Stosowany jako odczynnik laboratoryjny oraz do przygotowywania kąpieli galwanicznych złotowych, nietrujących i niedziałających na lakier naniesiony na wybrane fragmenty platerowanego wyrobu.
Żółta sól Gmelina 3H2O Inaczej heksacyjanożelazian(II) potasu. Nieorganiczny związek chemiczny z grupy żelazocyjanków, sól kompleksowa. W stomatologii używany do impregnacji zębów mlecznych. Wykorzystywany także w produkcji niebieskich pigmentów (błękit żelazowy i błękit pruski) oraz jako składnik kąpieli galwanicznych i jako odczynnik laboratoryjny.
Tabela. Związki chemiczne wykorzystywane w artystycznej obróbce metali.

Opis wybranych związków i substancji chemicznych - www.srebrnykruk.pl