www.srebrnykruk.pl






Abc złotniczo-jubilerskie

strzalka do tyłu strzalka do góry
Niello

Nakładanie niello


Zanim przystąpi się do pokrywania niello, powierzchnię przedmiotu trzeba starannie oszlifować tak by nie było na niej żadnych rys czy wgłębień, które po wypełnieniu przez niello spowodowałyby zniekształcenie dekoracji. Krawędzie przedmiotu, miejsca lutowania lub części powierzchni na które nie nanosi się niello, zabezpiecza się okładając je ognioodporną gliną zmieszaną z wodą, którą następnie trzeba trochę przesuszyć. Glina chroni punkty lutowania przed utlenianiem, a cały przedmiot przed rozchodzeniem się po nim niello.


Niello nakłada się tak samo jak emalię. Wyrób dobrze jest także zanurzyć w roztworze boraksu i po wysuszeniu nakładać na jego powierzchnię niello. Stosuje się dwie metody rozprowadzania masy niello.

  • Metoda sucha. Zdobiona część powierzchni wyrobu zwilżana jest wodnym roztworem potażu, boraksu oraz soli kuchennej i później posypywana drobno pokruszonym, przesianym sitem niello. Następnie przedmiot trochę się przesusza i z jego części nieprzeznaczonych do zdobienia usuwa przypadkowo rozsypane niello. Proces ten zakańcza się wypaleniem w piecu muflowym nagrzanym do temperatury od 300 do 400oC.
  • Metoda mokra. Powierzchnia wyrobu pokrywana jest papką o konsystencji śmietany, będącą niello nasyconym roztworem chlorku amonowego. Wgłębienia rysunku, które wypełnia się masą niello, muszą być dokładnie oczyszczone i odtłuszczone. Pulpę wprowadza się do krawędzi zagłębień przy pomocy pędzelka, szpachelki bądź stalowym pręcikiem jak najgęściej lekko ubijając. W przypadku drobnych zdobień niello rozprowadza się po całej powierzchni wzoru. Następnie trzeba zaczekać, aż woda zawarta w niello odparuje. Można też dla skrócenia czasu oczekiwania przedmiot położyć na nagrzanym piecu i po odparowaniu wody włożyć go niezwłocznie do niego.

W okresie średniowiecza do wypalania stosowane były piece węglowe, obecnie z uwagi na dogodną kontrolę i regulację temperatury używane są piece muflowe. Niewielkie powierzchnie zdobione niello można wypalać za pomocą palników gazowych, czy też lamp lutowniczych nagrzewając odwrotną stronę dekorowanego wyrobu.

Niello pod wpływem temperatury ulega zmiękczeniu, stopieniu i będąc w stanie ciekłym doskonale wypełnia wgłębienia, mocno przylegając do powierzchni metalu. Przegrzanie powoduje wypalenie siarki, a warstwa niello pokrywa się skazami, porami, różnymi nierówności i pęknięciami. Gdy niello niedokładnie wypełni zagłębienia można je uzupełnić i ponownie stopić usuwając w ten sposób powstałe niedoskonałości. Stopione niello przylega do powierzchni tak mocno, że nie odrywa się ono nawet w czasie odkształcenia metalu.

Nakładanie i wtapianie niella prowadzi się tak długo, aż wyżłobienia wzoru zostaną zupełnie wypełnione.

W dziele mnicha Teofila w rozdziale „O nakładaniu nijelli”, autor kontynuuje temat poświęcony niellu, opisując sposób jego nakładania.

„Ody tak kilka piór napełnisz, weź gumy, zwanej barabas, (borax) i małą tejże odrobinę trzej z wodą w temże naczyńku tak, aby nią woda zaledwie się zamąciła; miejsce które chcesz nijellą pokryć, zwilż najprzód tą wodą, a wziąwszy pióro potrącaj je lekkiem żelazkiem wytrząsając utartą nijellę na rzeczone miejsce, dopóki go całkiem nią nie pokryjesz, i w tenże sposób wszędzie postępuj. Potem nałóż obficie węgli rozżarzonych, a położywszy na nich kubek kielicha starannie go obłóż, tak, aby na nijelli żaden węgiel nie leżał, albo na nią nic spadł. Gdy się roztopi, chwyć kubek szczypcami i obracaj go na wszystkie strony, gdziebyś widział nijellę ściekającą, a tak obracając przestrzegaj aby na ziemię nie spłynęła. Gdyby po pierwszem zagrzaniu nie wszędzie równem się pokrycie okazało, odwilż znowu, i pokryj jak wprzód, a starannie przestrzegaj, aby więcej nie było tego potrzeby.”

Masą niello należy dokładnie wypełnić wgłębienia. Najczęściej używa się do tego niezbyt dużego pojemnika i upycha masę tak mocno, jak to możliwe za pomocą małej szpachelki, tak, aby uzyskać gęste wypełnienie. Jednak nawet przy gęstym zapełnieniu rowków, niello po wypaleniu będzie zajmować mniej miejsca, ponieważ się stapia. Dlatego należy je nakładać ponad poziom górny powierzchni wypełnianych zagłębień. Gdy niello jest już nałożone, przedmiot nim zdobiony ustawia się w ciepłym miejscu do wyschnięcia (może to np. grzejnik). Jeżeli niello nakładane jest na mokro, czasami zdarza się, że wydzielająca się w trakcie suszenia para, ma tendencję do odrzucania cząstek niello na boki.


techniki-niello-zdjecie-etapy
Zdjęcie. Etapy zdobienia przedmiotu techniką niello, od lewej; niesienie rysunku na wyrób bezpośrednio rysując wzór lub kopiując go, zabezpieczenie wykonanego wzoru przed przypadkowym jego usunięciem, grawerowanie wzoru, zabezpieczanie części niezdobionych, nanoszenie masy niello, wypalanie niello, czyszczenie przedmiotu, szlifowanie i polerowanie, gotowy wyrób.

Nakładanie niello - www.srebrnykruk.pl