www.srebrnykruk.pl






Abc złotniczo-jubilerskie

strzalka do tyłu strzalka do góry
Grawerowanie

Rytowanie - grawerowanie płaskie


Rytowanie wykorzystywane jest do ozdabiania powierzchni przedmiotów przez wykonanie na nich konturowego rysunku, wzoru bądź kompozycji krajobrazowych, portretowych czy wielofigurowych, a także napisów i grawerowania płyt do druku wklęsłego np. miedziorytów. Metodą tą dekorować można przedmioty płaskie i objętościowe takie jak kubki czy wazy. Grawerowanie płaskie nazywane czasami bywa „grawerowaniem na połysku” wykorzystywane jest także w technice niello i różni się od zwykłego nieznacznie większą głębokością rytów.


Metoda grawerowania płaskiego jest najbardziej rozpowszechniona w praktyce jubilerskiej oraz sztuce i rzemiośle (obróbce plastyczna metali, drewna, kości, tworzyw sztucznych). Jej cechą charakterystyczną jest obrabianie powierzchni wyrobu za pomocą rylca, którym nanoszony jest dekoracyjny wzór, napisy, kompozycje wielkoformatowe, krajobraz itp.

W metodzie rytowania można wyodrębnić niżej wymienione operacje przygotowawcze.

  • Przygotowanie rysunku na papierze w naturalnej wielkości w formie konturu do przeniesienia na metal. Tonowanie lub cieniowane przejścia wykonuje sie kreskowaniem bądź punktowaniem.
  • Przygotowanie metalu polega na oczyszczeniu, wyrównaniu i wygładzeniu powierzchni przedmiotu. Zadrapania czy zarysowania bezwarunkowo należy usunąć przez oszlifowanie oraz wygładzenie drobnoziarnistym papierem ściernym i pumeksem. Powierzchnia metalu musi być szlifowana (matowa), a niepolerowana (błyszcząca) aby nie oślepiała grawera w czasie pracy. Polerowanie, jeśli tak przewiduje projekt wyrobu wykonuje się na końcu. Blachę do szlifowania przykleja się kitem bądź lakiem do drewnianej, albo stalowej płyty i obrabia na mokro. Najpierw ruchem okrężnym następnie wzdłuż dłuższego boku. W pierwszej kolejności do szlifowania wykorzystuje się np. pumeks, później łupek lub siny kamień, a wykańcza drobnoziarnistym papierem ściernym nawiniętym na płaski drewniany klocek.
  • Przeniesienie rysunku na metal (tzw. trasowanie) wykonuje się po uprzednim pokryciu powierzchni metalu cienką powłoką białej farby akrylowej lub rzadkim gwaszem bądź tzw. żywicą Damara4-2 zmieszaną z białą farbą i terpentyną. Po odparowaniu terpentyny i wyschnięciu takiego podkładu na powierzchni metalu pozostaje biała warstewka farby. Następnie odręcznie cienkim zaostrzonym ołówkiem lub za pomocą odciskania kalki kopiującej, obwodząc linie rysunku wykonanego na papierze, nanosi się na metal wzór.
    Pozostałości farby usuwa się szmatką zwilżoną w terpentynie. W celu ochrony rysunku przed ścieraniem w czasie pracy, pokrywa się go warstwą bezbarwnego lakieru spirytusowego lub nitrocelulozowego. Motywy zdobnicze i pismo z typografii oraz litografii przenosi się metodą odbijania za pomocą farby litograficznej i papieru litograficznego.
    Innymi metodami przenoszenia ornamentu jest punktowanie charakterystycznych punktów i wytrasowanie linii oraz wzorów za pomocą przyrządów kreślarskich przystosowanych do pracy na metalu. Zastosować można także kopiowanie fotochemiczne.

Przebieg grawerowania


Przed rozpoczęciem pracy grawer musi sprawdzić ostrość rylca i w razie potrzeby wyostrzyć go oraz przygotować pomocnicze urządzenia robocze i mocujące. Kontroluje się także prostoliniowość powierzchni roboczej przedmiotu grawerowanego. Następnie należy przenieść projekt wzoru na obrabiany metal i dopiero wówczas to można przystąpić do grawerowania.


Przenoszenie wzoru na wyrób


Zanim jednak rysunek zostanie odwzorowany na obrabianym wyrobie, należy najpierw przygotować do skrawania sam wyrób. W tym celu wycina się z blachy przedmiot o zbliżonym do pożądanej wielkości i kształcie. Następnie po uprzednim ułożeniu go na rozgrzanej metalowej płycie bądź kowadle, uderzając młotkiem w jego tylną część, prostuje się wypukłe miejsca.


Dla ułatwienia dalszej obróbki, powierzchnię wyrobu można uczynić nieznacznie zaokrągloną. Po unieruchomieniu przedmiotu na drewnianej podkładce, jego powierzchnia jest piłowana pinkiem (upewniając się, czy między zębami pilnika nie ma opiłków), szlifowana i polerowana, aż do momentu gdy nie ma na niej żadnych zadrapań. Umieszcza się ją wówczas (nie usuwając jej z drewnianej podkładki) na poduszce do grawerowania.

Kolejne czynności to, mycie oraz wytarcie do sucha powierzchni blachy i wtarcie palcami cienkiej warstwy białej farby. Gdy farba wyschnie i stanie się matowa, na pomalowaną powierzchnię blachy, za pomocą zaostrzonego ołówka, kopiuje się zaprojektowany wzór.

Wzór zabezpiecza się przed przypadkowym starciem, szybkoschnącym lakierem. Następnie wykonywane są znaczniki i za pomocą ostro zakończonego narzędzia rozpoczyna się przenoszenie konturów na blachę. Rysunek ołówkiem zamienia się w lekko porysowane linie, a farbę można usunąć wacikiem zamoczonym w rozpuszczalniku.

Istnieje kilka metod kopiowania. Najprostsza polega na wykorzystaniu papieru kreślarskiego posmarowanego równomiernie za pomocą palca, olejem jadalnym. Gdy papier stanie się tak przezroczysty, jak to możliwe, układa się go na oryginale i ostrożnie mocuje przyciskami. Wyostrzonym miękkim ołówkiem dokładnie odrysowuje się zaprojektowany rysunek. Ta metoda kopiowania stosowana jest gdy istnieje konieczność zachowania dokładnego rozmiaru oryginału w formie lustrzanej (odwróconej).

Jeśli wymagane jest przeniesienie oryginału na metal bez jego lustrzanego odbicia, wykonuje się tak zwane podwójne kopiowanie. Najpierw kopiuje z oryginał na bibułę, a następnie po odwróceniu licowej strony w dół, ponownie rysuje się kontur rysunku ołówkiem i wreszcie tak przygotowany wzór przenosi na metal.

Gdy wzory muszą być ściśle symetryczne, wystarczy odtworzyć jego prawą lub lewą stronę, a następnie zgiąć papier w zaznaczonym uprzednio środku i przetrzeć go twardym przedmiotem. Odbicie obrazu kopiuje się na drugiej części i odtwarza z doskonałą symetrią.

Aby uzyskać bardzo wyraźne odbicie wzoru na metalu, stosuje się metodę polegającą na powlekaniu białą farbą powierzchni metalu, jej odgrzaniu i nałożeniu kawałka czystego wosku pszczelego, który po stopieniu pokrywa całą pomalowaną powierzchnię roboczą cienką warstwą. Grafit z rysunku na papierze na tak przygotowaną powierzchnie odbija się szczególnie dobrze (nie można oczywiście pominąć etapu znakowania), a kopia rysunku jest bardzo wyraźna.

Jeśli oryginalny wzór jest większy lub mniejszy, niż wymaga tego projekt wyrobu, należy go odpowiednio przeskalować. Wykonuje się to za pomocą siatki. Wokół rysunku o oryginalnych wymiarach, ołówkiem cienkimi liniami, rysowana jest siatka. Dzieli ona obszar w ramce na pół, pionowo i poziomo na ćwiartki, następnie na ósemki, szesnastki, trzydzieści dwa, itd. Dla wygody punkty podziału boków ramki ponumerowane są poziomo i pionowo. Następnie na papierze rysuje podobną ramkę, powiększoną lub zmniejszoną o wymaganą liczbę razy w stosunku do oryginału, dzieli się ją na taką samą liczbę komórek. Rysunek jest przerysowywany częściami, przenosząc go po kolei z każdej komórki oryginału do odpowiedniej komórki na papierze. Im większa liczba komórek w siatce, tym dokładniej będzie odwzorowany oryginał.

Najłatwiej jest narysować, poprawić, powiększyć lub zmniejszyć projektowany wzór za pomocą komputera. Gotowy projekt jest po prostu drukowany na drukarce w żądanej skali. Łatwym jet także wydrukowanie odbicia lustrzanego rysunku. Aby przenieść wydruk na metal, między zadrukowany papier, a pomalowaną powierzchnią blachy, układa się kalkę samokopiująca.

techniki-grawerowanie-rysunek-6
Rysunek. Oryginalny i podwojony obraz.

Rysunek przenosi się za pomocą zaostrzonego twardego ołówka lub wykałaczki. Ostatni sposób (z wykałaczką) nie pozostawia zauważalnych śladów na papierze i stwarza ryzyko pominięcia niektórych pociągnięć i linii.


Rytowanie


Dopiero teraz gdy mamy już odwzorowany na powierzchni przedmiotu zaprojektowany rysunek, możemy przystąpić do właściwej pracy tj. wycinania rylcami ozdobnych wzorów.


W czasie grawerowania rylec trzymany jest w prawej dłoni tak, by jego oprawka opierała się na wnętrzu dłoni. Kciuk i palec wskazujący podtrzymują go. Łokieć powinien być swobodnie zawieszony w powietrzu. Kciuk jest dla ręki jedynym punktem podparcia i dodatkowo stanowi blokadą zmniejszającą zakres ruch rylca do przodu. Palec wskazujący reguluje siłę nacisku i prowadzi rylec po konturach rysunku.

techniki-grawerowanie-rysunek-7
Rysunek. Prawidłowe trzymanie rylca.

Rylec prowadzony powinien być po liniach prostych od prawej ku lewej, przemieszczając się o niezbyt duże odcinki. Linie krzywe i płaszczyzny zaokrąglone, żłobione są bardzo krótkimi odcinkami. Wszelkie zakrzywienia linii uzyskuje się poruszając kształtowanym materiałem, unieruchomionym w kuli grawerskiej, lewą ręką w stronę rylca.

Kąt skrawania uzależniony jest od twardości materiału, im materiał miększy tym kąt ostrzejszy. Może on mieścić się w przedziale 45o dla materiałów miękkich takich jak drewno i od 60 do 65o dla materiałów twardych takich jak stal. Rylec powinien być ostry tak, by nie zsuwał się z obrabianego metalu i łatwo skrawał wgłębienia o głębokości od 0,1 do 0,2 mm.

Do grawerowania płaskiego można używać bardzo szerokiej gamy materiałów takich jak; kości, drewno, tworzywa sztuczne, miękkie kamienie i metale. Bardzo dobrze graweruje się takie metale jak; mosiądz, tombak, stopy srebra, trochę gorzej brąz, cynk, stopy niklu, a trudno czyste złoto, czyste srebro, czystą platynę i czyste aluminium.

Dla dodatkowego urozmaicenia grawerowanych wzorów wykonywanych na przedmiotach ze srebra lub złota, wykorzystuje się czasami trawienie. Należy wówczas powierzchnie przedmiotu pokryć lakierem kwasoodpornym i stalową igłą usuwając lakier, aż do odsłonięcia warstwy metalu, narysować wzór. Następnie tak przygotowany wyrób poddaje się trawieniu w kwasie. Wyroby ze złota trawione są w roztworze wody królewskiej, a ze srebra w roztworze kwasu azotowego. Lakier usuwany jest z powierzchni przedmiotów za pomocą terpentyny.


Grawerowanie na połysku


Efekt dekoracyjny w „grawerowaniu na połysku” uzyskuje się przez kontrastowanie, matowej lub ciemnej powierzchni metalu z błyszczącymi liniami grawerowania. W ten sposób wykonywane są nie tylko wzory, ale także napisy czcionkami kaligraficznymi i odręcznymi.


O ile w czasie grawerowania wyrobów przeznaczonych do późniejszej obróbki np. przez czernienie, ewentualne niedoskonałości wzoru możliwe są do ukrycia, to podczas „grawerowania na połysku” wszelkie takie wady są doskonale widoczne. Dlatego przy tego rodzaju pracy czystość linii, głębokość i dokładność całego rysunku ma ogromne znaczenie.

Grawerowaniu na połysku wymaga odpowiedniego przygotowania powierzchni roboczej. Po doprowadzeniu jej do pożądanej czystości, pokryciu farbą akwarelową i wrysowaniu tekst lub ornament, pokrywana się ją bezbarwnym lakierem. Zasadniczym narzędziem używanym w pracy są rylce o różnym zaostrzeniu oraz rozmiarach. Różne rodzaje rylców mają odrębne zastosowania i tak np. te o przekroju kwadratowym ułatwiają grawerowanie zaokrąglonych linii, a te o przekroju trójkątnym i rombowym nadają się do linii prostych. Wąskie ostrza wykonują głębsze ale cienkie linie, a te o kwadratowym przekroju, szerokie ale za to płytkie.

W pierwszej kolejności wszystkie kontury wzoru otoczona się cienką linią i dopiero wówczas przystępuje się do właściwego grawerowania.

Podczas pracy rylcem, cienkie linie graweruje się trzymając ostrze prosto, a jeśli konieczne jest ich pogrubienia wykonuje się je poprzez odpowiednie nachylenie w prawo bądź w lewo. Wielkość tego pogrubienia zależy od kąta nachylenia rylca. Linie podczas grawerowania prowadzić należy bez odrywania narzędzia od rysunku, aby uniknąć powstawania wszelkiego rodzaju zadziorów, czy niepożądanych kątów na gładkich łukach. Podczas grawerowania zaokrągleń przedmiot obrabiany, obraca się lewą ręką, aby zapewnić prawidłowy bieg narzędzia. Da to w efekcie płynne przejścia na liniach oraz umożliwi korektę wad wzoru. Charakter wycinanej w metalu kreski zależy od częstotliwości przechylania końcówki ostrza z jednej strony na drugą, a także od szybkości jego przesuwania. Im częściej ostrzem manipuluje się i im wolniej przesuwa, powstają tym gęstsze i przerywane linie.

Grawerowanie na połysk wygląda bardziej imponująco na matowej powierzchni, która dodatkowo podkreśla piękno wykonywanego ornamentu. Często używa się techniki w której kontur obrazu w kształcie ramki, jest grawerowany cienkim pociągnięciem wokół rysunku, natomiast jego wnętrze poleruje się nadając mu błyszczącą powierzchnię.

Do grawerowania pod połyskiem używa się rylców o bocznych powierzchniach wypolerowanych na lustrzany połysk. Kontury liter rytowane ostrymi końcami rylców, pozostawiają na materiale wąski rowek. Druga część prowadzonego ostrza, wykonuje płynne pogrubienie liter, podobnie jak naciśnięcie przy pisaniu piórem. Aby uzyskać stopniowe pogrubienie litery, szpic ostrza podczas ruchu do przodu i wzdłuż, po wykonanym uprzednio wąskim rowku, jest stopniowo przechylany to w prawo lub w lewo. W takim przypadku ostrze tnie metal jedną z bocznych krawędzi mających polerowaną powierzchnię. Szerokość wiórów będzie zależeć od stopnia nachylenia ostrza. Aby płynie przejścia od cienkiej do szerokiej linii, rylec powinien być prowadzony pewnie i bez zatrzymań.


Grawerowanie złożonego ornamentu


Grawerowanie ornamentu rozpoczyna się z reguły od zakrzywionych linii, ustawiając krawędź tnącą rylca na konturze kreski. Uchwyt rylca wciskany jest dłonią prawej ręki, tak że część tnąca ostrza zagłębia się w metalu do wymaganej głębokości, a poruszając narzędziem wzdłuż linii, kontroluje się czy jest ono równo prowadzone.


Grawerowanie popularnych wzorów, takich jak kwiaty czy liście, rozpoczyna się od wykonania przerywanymi liniami konturu całego wzoru ornamentu. Dłonią prawej ręki delikatnie dociskając, przytrzymuję się podkładkę z wyrobem, palcami lewej ręki trzymany za rękojeść, prowadzony jest rylec tak, by nie ześlizgnął się z grawerowanej powierzchni. Podczas grawerowania głęboko zakrzywionych linii, nie należy natychmiast zagłębiać ostrza na zbyt dużą głębokość, ale grawerować je kilka razy. Pogrubienie linii na zagięciach, wykonuje się przenosząc ostrze wzdłuż grawerowanej linii, przesuwając je ku środkowi konturu wzoru, następnie wraca do początku wygrawerowanej linii, po czym przesuwa się do jej końca.


techniki-grawerowanie-rysunek-15
Rysunek. Grawerowanie złożonego ornamentu.

14-2Żywica Damara jest to miękka żywica naturalna wyciekająca z drzew rodziny dwuskrzydlcowatych występujących w ciepłych wilgotnych lasach.


Rytowanie - grawerowanie płaskie - www.srebrnykruk.pl