Czyszczenie chemiczne za pomocą wytrawiania ma na celu usunięcie z metalowej powierzchni wyrobu resztek powłoki z tlenków i topników. Natomiast zabieg odtłuszczania wykorzystywany jest do usunięcia błonki tłuszczowej.
Wytrawianie chemiczne
Do czyszczenia błonek tlenkowych używa się silnych kwasów; siarkowego, azotowego, solnego lub ich mieszanin. Skład mieszanin zależy od rodzaju czyszczonego metalu.
Do trawienia miedzi i jej stopów najczęściej stosuje się mieszaninę o składzie 5 litrów kwasu azotowego, 1 litr kwasu siarkowego, 50 g soli kuchennej lub takie same ilości kwasów azotowego i siarkowego z dodatkiem 5 do 10 % soli kuchennej, do której niekiedy dodaje się sadzę ułatwiającą regeneracje tlenków azotu.
Przygotowując mieszaninę trzeba do kwasu azotowego powoli dolewać małe ilości kwasu solnego, wymieszać je z sobą, ochłodzić i następnie po całkowitym wystudzeniu dosypać sól oraz sadzę.
Resztki topników po zabiegach lutowania oczyszcza się słabym zimnym roztworem kwasu siarkowego bądź gorącym, gdy chcemy przyspieszyć proces. Nie można jednak zapomnieć o tym, że topniki trzeba usuwać mechaniczne przed zabiegiem trawienia gdyż nie ulegają one jemu.
Z uwagi na bezpieczeństwo trzeba kategorycznie przestrzegać przy przygotowywaniu roztworu wodnego z kwasem siarkowym zasady, iż kwas zawsze dolewa się do uprzednio przygotowanej ilości wody. Nigdy odwrotnie, gdyż kwas burzy się rozpryskuje i może spowodować poparzenia. Ilość kwasu siarkowego dodawanego na każde 100 g wody wynosi od 5 do 15 g.
Odtłuszczanie chemiczne
Zabieg ten przeprowadza się zazwyczaj w czterech następujących po sobie krokach.
Przemycie wyrobu benzyną, acetonem, albo dwuchloroetanem.
Przetarcie szczotką i wapnem wiedeńskim.
Zanurzenie i wypłukanie przez okres 3 do 20 minut w gorących alkaliach o temperaturze od 95 do 100oC, np. roztworze sporządzonym z 10 do 20 g węglanu potasowego na 1 litr gorącej wody.
Staranne przemycie gorącą bieżącą wodą i osuszenie.
Można także wygotować przedmiot w 3 do 5 % roztworze ługu sodowego bądź potasowego, powodującym zmydlenie oraz rozpuszczenie tłuszczów. Następnie dokładnie wypłukuje się go w gorącej wodzie. Jednakże roztwory ługu sodowego i potasowego nie usuwają tłuszczów nieorganicznych takich jak wazelina czy parafina. Do ich usuwania wykorzystuje się zabieg płukania wyrobu w nafcie lub benzynie.
Szczególnie polecanym środkiem odtłuszczającym jest trójchloroetylenie znanym pod nazwą „Tri”. Rozpuszcza on także żywice oraz smoły, nie oddziałując przy tym zupełnie na powierzchnie metalu. Dodatkowo jego użycie oszczędza czas pracy gdyż wyrób nim czyszczony jest całkowicie czysty i suchy.
Skutecznym jest także tzw. uniwersalny środek do odtłuszczania, tj. roztwór składający się z; 1000 g szkła wodnego, 312,5 g cyjanku potasu, 62,5 g soli kuchennej i 62,5 g siarczanu sodowego. Mieszanina ta rozcieńczana jest z wodą w stosunku 1 litr roztworu na 25 lirów wody. Odtłuszczanie odbywa się w ogrzanym niemalże do wżenia roztworze, przez czas od 5 do 20 minut. Gdy wyrób czernieje, kąpiel trzeba dodatkowo rozcieńczyć wodą.
Wykwaszanie chemiczne
Wykwaszanie przeprowadzane jest po odtłuszczaniu oraz wypłukaniu w wodzie. Stosuje się do niego roztwór kwasu siarkowego i wody w stosunku 1 do 50.
Do wyrobów z miedzi, brązu, albo mosiądzu wykorzystuje się mocniejszy kwas siarkowy rozpuszczony w stosunku 1 do 10. Przedmioty z alpaki zaleca się wykwaszać w kwasie azotowym rozcieńczonym wodą w stosunku 1 do 10. Zabieg wykwaszania trwa przez czas niezbędny do przybrania przez wyroby zanurzone w kąpieli jasnej, pozbawionej tlenków powierzchni.
Wykwaszony wyrób usuwany jest z kąpieli miedzianymi, albo mosiężnymi cęgami, płucze się go w wodzie i następnie zanurza w roztworze do wytrawiania. Wyroby wytworzone z miedzi, albo jej stopów wytrawiane są w roztworach o recepturze podanej w poniższej tabeli.
Tabela. Receptura kąpieli do wytrawiania.
Zaraz po przygotowaniu kąpiele są gorące, ale do stosowania nadają się po ostudzeniu. Wykwaszanie ma za zadanie otrzymanie całkowicie pozbawionej tlenków oraz błyszczącej powierzchni przedmiotu. Za długie przetrzymanie wyrobu w kąpieli powoduje zbyt mocne wytrawienie. Jego rezultatem będzie odwrotny efekt tj. niebłyszcząca i matowa powierzchnia. Czas trwania kąpieli nie powinien przekraczać paru sekund. Po jej zakończeniu wyrób należy szybko z niej wyjąć oraz starannie wypłukać w dużej ilości wody.
Ortęciowanie
Orteciowanie, czyli nanoszenie na powierzchnię wyrobu amalgamatu rtęci, wykonywane jest po wytrawieniu i starannym wypłukaniu w wodzie.
Roztwór do ortęciowania składa się z 2 do 10 g azotanu rtęci i 1 litra wody destylowanej. Dla nadania całkowitej klarowności kąpieli można zadziałać na nią paroma kroplami kwasu azotowego. Kąpiel trwa, aż do uzyskania estetycznej srebrnobiałej barwy. Następnie wyrób płucze się w wodzie oraz przechowuje pod wodą z nieznaczną domieszką kamienia winnego. Dopiero po wyjęciu z wody przenosi do właściwej kąpieli galwanicznej.
Wyroby sporządzone ze srebra po odtłuszczeniu oraz wykwaszeniu, szczotkuje się i d razu umieszcza w kąpieli galwanicznej.
