www.srebrnykruk.pl






Abc złotniczo-jubilerskie

strzalka do tyłu strzalka do góry
Techniki i odmiany emalii

Emalia malarska


Technika emalii malarskiej polega na wykonywaniu subtelnych miniaturowych obrazów tworzonych emaliowymi barwnikami na bazie emalii.


Można wyróżnić jej dwie podstawowe odmiany. Jedna to emalia malarska na czarnym lub ciemnym tle. Pierwsze jej ślady możemy spotkać we Francji na dworze burgundzkim ok. 1400 r. Swój rozwój przeżywała w XV i szczególnie XVI wieku. Jej jednym z najważniejszych ośrodków było Limoges, stąd też bierze się często używana nazwa emalii limuzyjskiej. Technika ta polega na malowaniu obrazu emalią o kontrastowych barwach na ciemnym tle, a niekiedy barwną emalią przezroczystą, grubo nakładaną, dającą charakterystyczny miętki rysunek.

techniki-emalia-zdjecie-malowana
Zdjęcie. „Śmierć księcia Józefa Poniatowskiego w bitwie pod Lipskiem.” Zegarek kieszonkowy z miniaturą emaliowaną, druga połowa XIX w.

Druga technika malowania emalii wykorzystywała jasne tło i co najistotniejsze do malowania używało się farb z czystych tlenków metali. Technologicznie przypomina ona malowanie porcelany, a okres jej największej popularności przypada na XVIII wiek.

Proces wykonywania rozpoczyna się od odtłuszczona i wytrawienia blachy. Następnie nanoszono na licową – malowaną stronę, sposobem mokrym cienką warstwę emalii, którą później dokładnie osuszano i wypalano. Ważne jest by warstwa ta była możliwie jak najcieńsza i równomiernie rozprowadzona po całej powierzchni. Zabieg ten wykonuje się dwu lub trzykrotnie, aż do otrzymania płaskiej, równej powierzchni. Odwrotną – niemalowaną stronę blachy pokrywa się tzw. kontremalią10-5 zabezpieczającą wyrób przed spaczeniem w czasie jego wypalania.

Na tak przygotowanym półwyrobie emalier – malarz nanosi rysunek i przygotowuje do malowania. Malowanie na emalii wymaga od wykonawcy dużej wiedzy specjalistycznej i umiejętności technicznych. Wynikając one z faktu wykonywania przede wszystkim miniaturowych prac oraz ze specyficznego zachowania się farb tj. zmiany nasycenia i barwy w trakcie wypalania. Pomocnym narzędziem jest tzw. paleta tj. emaliowana płytka z wypalonymi wszystkimi używanymi farbami wraz z oznaczeniami ich temperatur wypalania. Zasadą jest by najpierw malować farbami o wyższej temperaturze wypalani i po ich wypalaniu używać farb o niższej temperaturze wypalania, gdyż te na skutek przegrzewania wypalają się tracąc kolor.

Współcześnie farby emalierskie produkowane są w formie drobnego proszku będącego mieszaniną topnika oraz barwnika – tlenków metali i są opisane numerami, temperaturą, a także czasem wypalania.

W procesie malowania można wyodrębnić trzy zasadnicze zabiegi takie jak: prace przygotowawcze, malowanie i wypalanie.


Prace przygotowawcze


Prace wstępne obejmują zasadniczo przygotowanie farb oraz naniesienie wzoru rysunku.


W procesie przygotowywania farb, wykorzystuje się narzędzie którym jest grube szkło. Najlepiej gdy jest ono lustrzane o grubości od 4 do 5 mm oraz wymiarach 40 na 40 cm o oszlifowanych bokach i krawędziach. Tak przygotowaną szklaną płytkę, matowi się za pomocą piasku kwarcowego zwilżonego wodą, rozcieranego tłuczkiem do rozcierania farb10-6. Po zmatowieniu piasek się usuwa, a płytkę przemywa wodą, osusza i naciera terpentyną. Następnie nasypuje się na szkło z pojemnika za pomocą szpachelki10-7 żądaną ilość suchej farby, dodaje niewielką ilość oleju terpentynowego10-8 i rozciera kołowymi ruchami kuranta, aż do uzyskania jednorodnej masy o gęstości kropli nierozpływającej się na szkle. Najlepiej czynność tą wykonać dzień przed malowaniem. Wówczas terpentyna częściowo odparowuje, a farba gęstnieje i ujednolica się, nabierając potrzebnych własności.

Po upływie kliku dni, farbę należy ponownie rozetrzeć dodając terpentyny. Trzeba sobie zdawać sprawę z faktu, że farby emalierskie to w praktyce niskotopliwe, kolorowe emalie, dokładnie roztarte z olejem terpentynowym i rozprowadzone w terpentynie.

Do malowania używa się pędzli z włosia popielicy lub wiewiórki. Pędzle cienkie i długowłose do linii cienkich, ciągłych, a grube i krótsze do tła.

Drugim typem prac przygotowawczych jest naniesienie rysunku pod emalie, wykonywane może być na trzy sposoby.

  • Pierwszy to odbijanie, polega na wykonaniu miękkim ołówkiem rysunku na kalce technicznej i nałożeniu go na licową stronę tła emalii. Następnie pociera się kalkę szpachelką bądź obrysowuje widoczny kontur ołówkiem, otrzymując odwrotne – lustrzane odbicie wzoru.
  • Druga to przyprószanie, gdzie wzór wykonany na kalce technicznej, pod którą podkłada się sukno przebijane z odwrotnej strony cienką igłą, zgodnie z liniami wzoru. Następnie sproszkowanym węglem drzewnym, zarys rysunku, przyprószany jest przesuwanym nad nim jednokrotnie sukiennym tamponem.
  • Trzeci sposób polega na zrobieniu rysunku odręcznego, zwykłym ołówkiem od razu na emaliowanym półwyrobie zwilżonym dla ułatwienia olejem terpentynowym.

Malowanie


Malowanie wymaga od artysty doskonałego opanowania techniki posługiwania się pędzlem. Pędzel powinien być tylko nieco zwilżony w terpentynie, a farba winna być nabierana w nieznacznych ilościach.


Dla subtelnych, kreskowych wzorów, farbę należy nieco bardziej wysuszyć, a gdy jest nieco rzadsza i po nałożeniu na pędzel tworzy kroplę, nadaje się do malowania tła czy też obłoków.

techniki-emalia-zdjecie-malowana-malowanie
Zdjęcie. Malowanie emalią.

Malowany wyrób powinien leżeć na stole unieruchamiany lewą ręką. Prawa ręka powinna spoczywać od łokcia do nadgarstka na stole, a ruchy pędzlem należy wykonywać wyłącznie palcami. Tylko długie linie malowane są ruchem całej dłoni. Błędnie wykonana linie da się bez szkody usunąć terpentyną lub czystą szmatką. Nie można zapominać, że farby w czasie wypalania zmieniają barwę, wzmacniają odcień robią się bardziej wyraziste. Dodatkowo w większości przypadków nie można ich mieszać ze sobą, co uniemożliwia otrzymanie mieszanych, pośrednich kolorów.

Malować należy w pierwszej kolejności farbami o wyższej temperaturze wypalania, a następnie tymi zawierającymi barwniki selenowe i złote ulegające spaleniu w wysokich temperaturach.

Można także malowidło dodatkowo ozdobić sproszkowanym złotem. Złotą „farbę” przygotowuje się tak samo jak pozostałe farby emalierskie, a po przygotowaniu powinna ona trochę „odpoczywać”. Proces malowania przebiega tak samo jak dla pozostałych farb i kończy się wypalaniem. Po wypaleniu sproszkowane złoto jest matowe. Aby powierzchnie nim malowane nabrały połysku, trzeba je spolerować zaostrzonym na podobieństwo ołówka agatowym pręcikiem.


Wypalanie


Wypalanie finalizuje proces malowania i ma decydujący wpływ na końcowy rezultat. Należy je prowadzić w piecu muflowym w atmosferze utleniającej z wykluczeniem potencjalnego wpływu otwartego płomienia, gdyż pod jego bezpośrednim wpływem farby czernieją i tracą kolor. W czasie wypalania terpentyna łączy się z tlenem w  wiązki gazowe, a topniki stapiają się z barwnikami. Temperatura wypalania farb mieści się w zakresie od 650 do 900oC, jednakże uprzednio trzeba je wysuszyć w temperaturze od 300 do 400oC.


Suszeniu towarzyszy wydzielanie się dużej ilości składników lotnych, będących wynikiem spalania związków organicznych. Dlatego piec nie powinien być zamykany zbyt szczelnie. Zapobiega to powstawaniu wad takich jak pęcherzyki czy pęknięcia. W procesie suszenia kategorycznie nie można przekraczać temperatury 500oC, ponieważ w temperaturach od 500 do 650oC następuje topienie zmieszanych z farbą topników.

Wypalać należy możliwie jak najszybciej w gorącym piecu o temperaturze nieprzekraczającej 900oC, a dla wyrobów ozdabianych filigranem poniżej 800oC, gdyż w wyższej stopieniu może ulec lutowie.

Krótszy czas wypalania przenosi się bezpośrednio na lepszą, jakość tj. wyrazistość i soczystość barw.

Wielokrotne wypalanie jednego wyrobu stosuje się, gdy używa się farb o różnych kolorach tj. o różnych temperaturach topienia oraz gdy przedmioty mają rozbudowaną wielo planową strukturę.

Studzenie wyrobów po wypaleniu może odbywać się szybko, ponieważ niema wpływu na kolor i wyrazistość emalii.

Nieprawidłowe prowadzenie wypalania powoduje powstawanie wielu wad takich jak:

  • „niedopalenie” warstwy barwnika zmniejszające odporność mechaniczną,
  • powstawanie pęknięć, „przepalanie” powodujące wypalanie barwnika zniekształcające kolory10-9.

Zbyt nagłe podnoszenie temperatury (przed dokładnym osuszeniem) pieca muflowego, powoduje powstawanie pęcherzyków i rozwarstwień emalii. Zawyżona ilość pary wodnej np. z mokrych podkładek, wpływa na matowienie powierzchni.

W celu podniesienia odporności na mechaniczne uszkodzenia, wypaloną ukończoną malaturę, pokrywa się i wytapia niskotopliwą przezroczystą emalią, powtarzając zabieg dwu lub trzykrotnie. Ciekawe efekty daje naprószenie na jedną sproszkowaną warstwę emalii, drugiej o innym kolorze i stopienie ich ze sobą. Uzyskujemy w efekcie nietuzinkową grę barw przenikających się z sobą.


10-5Kontremalia, zabezpiecza wyrób przed jego odkształcaniem się, powodowanym różnymi współczynnikami rozszerzalności cieplnej metalu i emalii.

10-6Tłuczek do rozcierania farb wykonuje się ze szkła lub porcelany, a nazywa się go kurantem.

10-7Szpachelki do nakładania emalii wykonywane mogą być z rogu, stali lub tworzyw sztucznych. Najodpowiedniejsze są te z tworzyw sztucznych. W stalowych drobiny metalu mogą zanieczyszczać emalie zmieniając jej barwę.

10-8Olej terpentynowy można przygotować samemu, nalewając terpentynę do szerokiego naczynia ustawionego w ciepłym miejscu i czekając, aż częściowo odparuje i zgęstnieje. Jest to jednak proces długotrwały. Drugi szybszy sposób, to ustawienie piętrowo czterech lub pięciu płaskich naczyń z postawioną na szczycie szklanką z terpentyną uzupełnianą okresowo, tak by się prawie z niej wylewała. Korzystając ze skłonności terpentyny do „spełzania” w dół po ściance szklanki, mocno parując, szybko gęstnieje, a w płaskich naczynkach gromadzi się olej terpentynowy. Szklanka może być wykorzystywana do płukania pędzli gdyż farba osiada na jej dnie.

10-9Nieprawidłowe wypalenie barwnika powoduje, iż barwa turkusowa staje się szarą lub purpurową, a różowa nabiera niebieskawego odcienia, natomiast złoto matowieje i staje się ścieralne.


Emalia malarska - www.srebrnykruk.pl