www.srebrnykruk.pl






Abc złotniczo-jubilerskie

strzalka do tyłu strzalka do góry
Trybowanie

Swobodne klepanie ręczna


Swobodne klepanie ręczne zwane także wyklepywaniem jest znanym od wielu wieków oraz stosowanym do dziś sposobem obróbki kształtującej przestrzennych i pustych w środku przedmiotów wykonywanych z blach. Tą metodą można kształtować blachy wykonane z takich metali i stopów jak; złoto, srebro, miedź, mosiądz, tombak, aluminium, stopy niklu, a także stal. Generalna zasadą jest, iż materiał poddawany plastycznej obróbce musi wyróżniać się dużą plastycznością. Technika ta wymaga od wykonawcy dużej wprawy znajomości narzędzi, wyczucia materiału i uważana jest za jedną z trudniejszych.


Otrzymanie formy przestrzennej z płaskiej blachy, wymaga zastosowania trzech podstawowych zabiegów wykonywanych w różnorodnych sekwencjach i w różnorakich zestawieniach.

Rozciąganie (rozklapywanie) wykonywane jest przez uderzanie stalowym młotkiem blachy ułożonej na stalowym kowadełku. Zabieg ten zwiększa powierzchnię, zmniejszając grubość blachy. Konieczne jest, aby w trakcie tej operacji równomiernie uderzać młotkiem po całej płaszczyźnie. Uderzenia skoncentrowane na jednym niewielkim obszarze spowodują rozciąganie – zmniejszanie grubości w tym fragmencie, pozostawiając krawędzie blachy bez zmian. Następstwem takich działań będzie deformacja powierzchni, polegająca na przyjęciu w uderzanym miejscu formy sferycznej – wklęsłej, od strony uderzanej. Powodowane jest to tym, iż nieformowane krawędzie blokują rozciąganie materiału we wszystkich kierunkach.

Wyciąganie wykonywane jest uderzeniami młotka. Polega na zwiększeniu grubości materiału. Zabieg ten wymaga wielkiej wprawy i jest bardzo złożony. Rozpoczyna się go od czynności przygotowawczych tj. od sfałdowania półwyrobu, a następnie jego rozprowadzenia (wyciągnięcia), stalowym bądź drewnianym młotkiem na specjalnym kowadełku. Należy starać się by wykonane fałdy były jak najniższe, szerokie i równomierne, gdyż takie łatwiej ulegają wciąganiu. Wysokie i wąskie fałdy zaginają się w jedną bądź druga stronę, powodując pęknięcia i zakładki. Niezmiernie istotne jest również by fałdy nie były przechylone w jedną stronę, czy też podcięte u podstawy. Główki młotków używanych do wciągania muszą być zahartowane i wypolerowane, co wyeliminuje możliwość pojawienia się różnych wad.

Zginanie wykonywane jest przez uderzanie stalowym bądź drewnianym młotkiem, blachy położonej na krawędzi kowadła. Zabieg ten wykonywany jest pod kątem, po promieniu, po prostej, po łuku i po krzywej złożonej. Różne kształty zagięć otrzymuje się wykorzystując kowadła kształtowe o właściwej dla wybranego projektu krzywiźnie. Zginania powoduje również rozciąganie obrabianego materiału.

Zabieg formowania naczynia wgłębnego rozpoczynany jest od zabiegu wgłębienia prowadzonego na drewnianej, ołowianej bądź żelaznej podstawie o odpowiednio uformowanym zagłębieniu. Operacje wgłębiania prowadzi się spiralnymi uderzeniami młotka, skierowanymi od obrzeży do środka krążka. Kształtowany materiał pod wpływem obróbki, ścienia się w środkowej części, a na obwodzie ulega zgrubieniu oraz utwardza się powodując konieczność przeprowadzenia co jakiś czas zabiegu wyżarzania.

techniki-blachy-rysunek-klepanie-rysunek-nr-13-13-wyklepywanie
Rysunek. Proces wyklepywania. A – rozciąganie ze zginaniem, B – wciąganie metalu, C – efekt wciągnięcia, D – gotowy produkt.

W trakcie pracy należy także zwrócić uwagę na właściwy wybór podkładki. Musi ona zachować odpowiednią twardość, taką by formowana blacha nie uginała się i nie sprężynowała, a modelatory nie odbijały się. Jednakże równocześnie musi też cechować się nieznaczną elastycznością. Ważnym jest także utrzymanie odpowiedniej postawy, trzymanie młotka, właściwe dobranie i pewne mocowanie kowadełka oraz ułożenie przedmiotu w osi prostopadłej do powierzchni styku przedmiotu z kowadełkiem i by nie uderzać kilka razy w ten sam punkt.

techniki-blachy-rysunek-klepanie-rysunek-nr-13-14-uklad-przedmiotu
Rysunek. Ułożenie kształtowanego przedmiotu i narzędzi.

Naczynia głębne wykonywane są głównie za pomocą zabiegu wyciągania dzielonego na półpełne i pełne. Wciąganie półpełne polega na okonturowaniu młotkiem obrzeża będącego początkiem zabiegu wyciągania przedmiotu. Po jego zakończeniu muszą być przeprowadzone operacje; odpuszczania, wyrównania drewnianym młotkiem, czyszczenia w kwasie siarkowym i trasowania obrzeża oraz kształtowania go na „sztorc”, przy pomocy drewnianego klocka bądź ołowianego krążka. Następnie przystępuje się do wyciągania pełnego w czasie którego fałduje się obrzeże i później wyciąga rozklepywaniem fałd, zaczynanym od dna w stronę górnej krawędzi. Uderzenia każdorazowo powinny trafiać w fałdy, a materiał nie może zostać zbyt ścieniony. Końcowymi operacjami są; odpuszczanie, czyszczenie z tlenków, wygładzanie, fakturowanie i patynowanie.

techniki-blachy-rysunek-klepanie-rysunek-nr-13-15-faldowanie
Rysunek. Fałdowanie obrzeża.

Niekiedy w trakcie wykonywania głębokich naczyń wykonuje się zabieg zwężania, polegający na wyklepywaniu miejsca przewidzianego do zwężenia, czyli do utworzenia „szyjki”. Narzędziem wykorzystywanym do pracy jest unieruchomiony w imadle klepak gałkowy – kołatka. Uderzenia młotka powinny być za każdym razem kierowane w inne miejsca, a sam przedmiot należy nieustannie obracać. Prace należy często przerywać, aby przedmiot poddać zabiegowi wyżarzania i w miarę zawężania szyjki korygować dobór klepaków.

techniki-blachy-rysunek-klepanie-blach-rysunek-klepanie-naczynia
Rysunek. Klepanie naczynia na szynie. A - stopniowe przekuwanie pobocznicy, B – zaginanie górnej krawędzi, C – niewykańczanie.

Wyklepywanie kończone jest gładzeniem polegającym na usunięciu wszelkich nierówności czy też fałd, a prowadzone jest od zewnątrz bądź wewnątrz wyrobu, zależnie od tego która strona ma być zdobiona. Narzędzia używane w czasie tego zabiegu muszą mieć części robocze bardzo dobrze wypolerowane. Tak wykończony przedmiot można następnie za pomocą młotka bądź modelatorów poddać zabiegom fakturowania czy też modelowania.


techniki-blachy-zdjecie-klepanie-blach-zdjecie-klepanie-misy
Zdjęcie. Klepanie misy.

Swobodne klepanie ręczna - www.srebrnykruk.pl