www.srebrnykruk.pl






Abc złotniczo-jubilerskie

strzalka do tyłu strzalka do góry
Kształtowanie blach

Sztancowanie


Sztancowanie jest odrębną techniką kształtowania metalowych wyrobów artystycznych. W metodzie tej wykorzystuje się punce – stemple lub płyty do wygniatania – matryce, służące do jednorazowego tłoczenia form złożonych. Pojedyncze uderzenie stempla lub matrycy jest wystarczające do wytłoczenia skomplikowanego wzoru.


Podstawowym narzędziem w technice sztancowania są matryce, które wykonywane są z płyt metalowych, odlewanych najczęściej ze stopów miedzi rzadziej zaś ze stali. Nanosi się na nie metodą cyzelowania lub obróbką skrawaniem niewysoki relief o miękkim, ciągłym kształcie, pozbawionym ostrych krawędzi i kątów, mogących uszkodzić blachę przy wygniataniu. Głębokość reliefu nie powinna być większa niż 1 do 2 mm lub niekiedy przy dużych wyrobach od 5 do 6 mm. Grubość matryc waha się w przedziale od 6 do 12 mm. Odwrotna strona matryc musi być gładka i płaska.

techniki-blachy-zdjecie-klepanie-blach-stemplowanie-3
Zdjęcie. Przyrząd do bicia monet okolicznościowych młotem oraz matryca do tłoczenia na prasie.

Do sztancowania przystępuje się układając na wzorze – matrycy, cienką wstępnie wyżarzoną i wytrawioną blachę o grubości od 0,2 do 0,3 mm. Następnie nakłada się nią przekładkę z blachy ołowianej. Kolejnym krokiem jest uderzanie drewnianym młotkiem lub wywarcie nacisku ręczną prasą śrubowa na ołowianą podkładkę. Wynikiem tego jest wciskanie się ołowiu w wykonane w matrycy wgłębienia i odtworzenie ze wszystkimi detalami wzoru na blasze wciśniętej między matrycę, a podkładkę. Wyrób różni się od rysunku na matrycy mniejszą ostrością wzoru, większą „miękkością” i lekkim wygładzeniem. Aby uzyskać wyrazisty efekt końcowy, matrycę cyzeluje się nieco ostrzej niż wynika to z projektu.

Materiałami wykorzystywanymi w  ej technice mogą być metale miękkie takie jak złoto, srebro, miedź i aluminium. Metale twardsze jak stopy srebra czy miedzi, zmuszają do przeprowadzania dodatkowych zabiegów wyżarzania międzyoperacyjnego i powtórnego tłoczenia.

Metoda ta pozwala na zaoszczędzenie nakładu pracy koniecznego w przypadku wykonywania powtarzalnych lub skomplikowanych wzorów tworzonych za pomocą technik takich jak grawerowanie czy też cyzelowanie.

Przykładem dość powszechnie znanym, wykorzystania w praktyce sztancowania, jest stosowanie odmiany tej techniki, do wybijania monet czy też innych numizmatów oraz medali okolicznościowych.

Proces sztancowania znany był także już w średniowieczu i opisany został przez mnicha Teofila w cytowanym już wielokrotnie almanachu jego autorstwa w rozdziale „O robocie stemplowanej”.

„Robią się płyty żelazne na jeden palec grube, na trzy do czterech szerokie, a w długości jednej stopy, które powinny być jak najcalsze, aby nie miały żadnej plamy, żadnego napęknięcia na powierzchni górnej. Na nich rytują się, na sposób pieczęci, cieńsze i szersze ramki, w których niechaj będą kwiatki, zwierzęta iptaszki, albo smoki szyjami i ogonami z sobą splątane, których nie trzeba zbyt głęboko rytować, lecz miernie, a starannie. Rozklepiesz potem srebro o wiele cieniej niż do trybowania, w długości jakiej zechcesz, i oczyścisz suknem i miałko utartemi węglami, oraz wypolerujesz kredą na wierzch naskrobaną. To zrobiwszy, przystosuj srebro do każdego brzegu, a położywszy żelazo na kowadle tak, aby rzeźba była na wierzchu, przyłóż srebro, a na nie grubą sztukę ołowiu, i uderzaj silnie młotkiem, tak, aby ołów cienkie srebro w rzeźbę wtłoczył tak dokładnie, iżby wszystkie rysy na niem w zupełności wystąpiły. Gdyby zaś blacha dłuższą była, posuwaj ją z miejsca na miejsce i przystosowawszy do żelaza przytrzymaj równo kleszczami, abyś po wybiciu jednej części, dalsze mógł wybijać, i tak postępuj, dopóki się cała blacha nie zapełni. Taki wyrób dość jest w używaniu do obwódek, w urządzaniu płyt ołtarzowych, do pulpitów, do skrzynek ciał świętych, do ksiąg i do wszelkich innych miejsc, gdzie zajdzie tego potrzeba, skoro wybicie jest ozdobnem, a subtelnie i lekko wykonanem. Wyrabia się także z miedzi podobne dzieło, którą się podobnież rozcieńcza, oczyszcza, pozłaca i poleruje, a którą położywszy na żelezie, tak aby pozłota do żelaza obróconą była, a na wierzch ołowiu nałożywszy uderzać będziesz, aż się rysy uwydatnią […]”


Sztancowanie - www.srebrnykruk.pl