Szafir

Nazwa szafir wywodzi się od określenia sappheiros z języka „greckiego” oznaczającego kolor niebieski i obejmowała ona dawniej różne kamienie takie jak np. lapis lazuli. Od około 1800 roku nazwą tą początkowo określano tylko niebieskie korundy, nadając korundom innych odmian (z wyłączeniem czerwonej) nazwy takie jak „perydot orientalny” dla barwy zielonej, czy „topaz orientalny” dla żółtej barwy^27-20

Współcześnie szafiry o różnych barwach opisywane są kwalifikatorami np. żółty szafir czy zielony szafir. Bezbarwne szafiry nazywane są leukoszafir^27-21, a żółtopomarańczowe do pomarańczowożółtego określa się, jako padparadża (niekiedy można spotkać się także z nazwą hiacynt)^27-22. Dawne niepoprawne nazwy szafirów których nie powinno się używać w gemmologii, ale często stosowane są w handlu to; ametyst wschodni dla odmian purpurowej i fioletowej, szafir kaszmirski dla odcieni fioletowoniebieskich, szmaragd wschodni dla koloru zielonego oraz akwamaryn wschodni dla kamieni jasnoniebieskich. Znane są także odmiany barwy szarej, brunatnej, czarnej, również dwubarwne takie jak szafir arbuzowy oraz wykazujące się asteryzmem określane jako szafir gwiaździsty. Zdarzają się kryształy wykazujące pleochroizm i luminescencję.

Barwę niebieską szafirom nadają domieszki żelaza i tytanu, a fioletową – wanadu. Żółte i zielone zabarwienie jest skutkiem występowania trójwartościowego żelaza, różowe dodatku chromu, a pomarańczowe obecności chromu wraz z żelazem i wanadem. Jony chromu dają kolor czerwony, a domieszka wanadu fioletowy. Za najbardziej cenioną barwę uważa się błękit chabrowy.

Bardzo trudno jest rozgraniczyć szafiry i rubiny, gdyż np. odmiana korundu o zabarwieniu świetliście czerwonym, różowym, albo fioletowym, zaliczona do grupy rubinów klasyfikowana była, by jako kamienie pośledniej jakości, a zaliczona do szafirów występuje jako samodzielny pełno wartościowy kamień.

Niektóre mętne szafiry o nieatrakcyjnej barwie po podgrzaniu do temperatury około 1700 do 1800^oC uzyskują trwałą lśniącą niebieską barwę.

Szafiry niebieskie nie maja fluorescencji właściwej innym szafirom.

Znajdowane są w tych samych złożach i są otrzymywane syntetycznie takimi samymi metodami, ale z zastosowaniem innych barwników, jak rubiny.

W Polsce szafiry występują wyłącznie na Dolnym Śląsku, a białe i przezroczyste w pegmatytach Kruczych Skał w Wilczej Porębie koło Karpacza, czasami spotykane są także w aluwiach rzeki Izery.

Szafirom zazwyczaj nadaje się szlif brylantowy lub schodkowy. Bywają często nierównomiernie zabarwione np. część jest niebieska, a reszta bezbarwna. Wówczas szlifierze dążą do tego, by bezbarwna część kryształu znajdowała się z przodu, a barwna z tyłu tak, by cały kamień sprawiał wrażenie kolorowego. Imitacje wykonuje się są ze spineli, granatów i szkła. Można spotkać dublety sporządzone w górnej części z granatu i niebieskiego szkła w dolnej. Większość imitacji i dubletów wykonanych z niebieskich szkieł daje się rozróżnić stosując barwny filtr Chelsea. Oglądane przez niego w odróżnieniu od szafirów naturalnych, są intensywnie czerwone. Jako imitacje korundów gwiaździstych, stosuje się kwarcowe kaboszony z barwnym podkładem odbijającym światło u podstawy.