Cechuje się barwą czerwoną w różnych odcieniach, połyskiem mglistym i tłustym, po oszlifowaniu nabierającym niemalże diamentowego. Jego skład chemiczny to Al2O3:Cr3+, twardość wynosi 9 w skali Mohsa, a gęstość od 3,97 do 4,05 g/cm3, odznacza się brakiem łupliwości. Jest przezroczysty do nieprzezroczystego o silnej karminoczerwonej fluorescencji. Posiada często liczne wrostki świadczące o jego naturalnym pochodzeniu. Na podstawie ich rodzaju, można określić miejsce występowania danego złoża.
Rubiny znajdowane są w Sri Lance, Tajlandii, Kambodży, Pakistanie, Tanzanii, Kenii, Australii, Birmie, Afganistanie. W Polsce spotykane są wyłącznie na Dolnym Śląsku, białe i przezroczyste szafiry w pegmatytach27-172 Kruczych Skał w Wilczej Porębie, niekiedy w osadach rzecznych Izery.
Nazwa kamienia pochodzi od jego atrakcyjnego koloru, po łacinie „ruber” oznaczającego czerwony.
Barwa czerwona rubinów jest wynikiem domieszek chromu, a brązowawe odcienie nadaje im żelazo. Różnice w czerwonej barwie kamieni, uzależnione są od obszaru występowania złoża, ale nie są one wykorzystywana do wskazania na miejsce pochodzenia, a do określenia jakości. Przykładowo nazwa rubin z Birmy stosowana jest do rubinów o soczysto czerwonym zabarwieniu bez względu na miejsce ich pochodzenia. Rubiny o kolorze jasnoczerwonym i od malinowoczerwonego do ciemnoróżowego, nazwane są rubinami ze Sri Lanki. Rubiny o barwie czerwonej przechodzącej w pomarańczowy odcień, określa się jako rubiny z Tajlandii.
Rozkład barw nierzadko jest nierówny, prążkowany i plamisty. Najbardziej poszukiwane są kamienie o barwie krwisto czerwonej, czyli czerwieni z subtelnym niebieskim odcieniem. Okazy czyste pozbawione skaz i wrostków są spotykane sporadycznie i osiągają ceny niekiedy nawet większe niż diamenty.
Syntetyczne rubiny o jakości jubilerskiej wytwarzane są od początku XX wieku. Mają one takie same własności chemiczne, fizyczne i optyczne jak naturalne. Uzyskuje się je za pomocą metody A. Verneuilla. Polega ona na stopieniu płomieniem tlenowo–wodorowym bezpostaciowej glinki z niewielkim dodatkiem węglanu potasowego, fluorku wapniowego z substancją barwiącą którą jest dwuchromian potasowy. Można je rozpoznać pod mikroskopem, po np. pęcherzykach powietrza będących dowodem na ich sztuczne pochodzenie, czy po innego rodzaju wrostkach. Naturalnymi wrostkami są np. igiełkowaty rutyl, kryształy cyrkonu, blaszki łyszczyków27-18 oraz wypełnione płynem kawerny27-19. Dodatkowo w przeciwieństwie do naturalnych, syntetyczne rubiny nie przepuszczają krótkofalowego promieniowania ultrafioletowego.
W handlu używane bywają często wprowadzające w błąd określenia takie jak; „rubin balas” dla spineli, „rubin przylądkowy” dla piropów, „rubin syberyjski” dla turmalinów. Spotyka się także wiele imitacji, szczególnie szklanych, a także dublety składające się w górnej części z naturalnego z granatu, a w dolnej ze szkła, albo w górnej z naturalnego szafiru, a w dolnej z syntetycznego rubinu.
Rubiny można pomylić z almandynem, fluorytem, hiacyntem, piropem, spinelem, topazem, turmalinem i cyrkonem.
Kamiennie doskonale przezroczyste obrabiane są w szlif schodkowy lub brylantowy mniej przezroczyste w szlif kaboszonowy.
