Jego nazwa wywodzi się przypuszczalnie z perskiego słowa „zargun” oznaczającego złoty kolor, bądź z języka arabskiego „zarkun”, tłumaczonego na cynober. Jest przezroczysty, ma połysk szklisty do diamentowego, twardość od 6,5 do 7,5 w skali Mohsa, gęstość od 3,93 do 4,73 g/cm3, barwę; żółtą, brązową, pomarańczową, czerwoną fioletową, niebieską lub zieloną. W naturze zazwyczaj cyrkony spotykane są w odmianach o barwie szarobrązowej i czerwonobrązowej, a kryształy bezbarwne bądź przezroczyste występują sporadycznie.
Cechuje się fluorescencją bardzo słabą, jasnopomarańczową dla okazów niebieskich lub słabą ciemnożółtą dla kamieni czerwonych i brązowych. Ma wysoki współczynnik załamania światła oraz silną dyspersje, powodujące dużą brylancję i intensywny ogień. Jest kruchy i wrażliwy na nacisk oraz uderzenia, jego krawędzie łatwo można uszkodzić.
Z krzemianu tego otrzymuje się tlenek cyrkonu wykorzystywany do konstrukcji tygli i pieców wyróżniających się dużą ognioodpornością. Poza tym stosowany jako dodatek stopowy np. do stali zwiększa jej twardość, ciągliwość i odporność na korozję (materiał do produkcji płyt pancernych). Używany w stopach z glinem i magnezem daje materiały konstrukcyjne. W stopach z niobem, albo cynkiem stosowany jest jako magnes nadprzewodnikowy. Jego duża wytrzymałość, a także pełna bio-kompatybilność, czyni go też materiałem przydatnym w medycynie w laryngologii, stomatologii do wypełniania, koron, mostów i implantów, a w chirurgii do protez palców czy kości biodrowych.
Jako ciekawostkę można tu przytoczyć informację, iż kawałki cyrkonu mające 200 na 400 mikronów, które znalezione zostały w 2001 roku w Australii są najstarszym, albowiem liczącym około 4,4 mld fragmentem ziemskiej materii.
Cyrkon zawiera pierwiastki radioaktywne uran i tor, powodujące znaczne różnice w jego właściwościach fizycznych. Kamienie zielone, lekko radioaktywne są niespotykane w handlu kamieniami szlachetnymi, ale są poszukiwane przez kolekcjonerów. Zdarzają się cyrkony z efektem kociego oka oraz niżej wymienione odmiany handlowe.
- Hiacynt, kamienie o żółtej, żółtoczerwonej, albo czerwonobrązowej barwie.
- Jargon, odmiana śnieżnobiała bądź prawie bezbarwna.
- Starlit, okazy o barwie niebieskiej otrzymane w wyniku podgrzewania innych cyrkonów.
Podgrzanie cyrkonów brązowych do temperatury od 800 do 1000oC przekształca je w odmiany bezbarwne bądź niebieskie. Uzyskana w ten sposób zmiana barwy nie zawsze jest trwała, a promienie światła słonecznego i ultrafioletowe mogą być przyczyna ich zmiany. Bezbarwne podgrzane cyrkony naśladujące diamenty, nazywa są diamentem matarskim.
Cyrkon nie ma żadnego związku z cyrkonią, będąca syntetycznym kamieniem jubilerskim.
Okazy bezbarwne zazwyczaj obrabiane są szlifem brylantowym, a barwne szlifem schodkowym. Właściwie oszlifowany cyrkony, dzięki bardzo intensywnej brylancji konkurują właściwościami wizualnymi z diamentami. Duża ich kruchość, stanowi spore utrudnienia w szlifowaniu, które skutkują częstym spotykaniem lekkiego zaokrąglenia rondyst kamieni obrobionych. Cyrkony syntetyczne wykorzystuje się wyłącznie do celów naukowych.
Występują w Birmie, Kambodży, Sri Lance, Tajlandii oraz Australii, Brazylii, Korei, Mozambiku, Nigerii, Tanzanii i na Madagaskarze. W Polsce spotykane są w okolicach Szklarskiej Porębie i na Dolnym Śląsku.
Pomylić je można z akwamarynem, chryzoberylem, demantoidem, diamentem, hessonitem, szafirem, sinhalitem, topazem, turmalinem i wezuwianem.
